Çok yeni bir tespit değil lakin bu sefer nitekim globalleşme çağının sonuna geldik. Daha evvel sayısız kereler, globalleşmenin öldüğü, sonuna gelindiği vurgulanmıştı. Kimi uzmanlar ise, globalleşmenin hal değiştirdiğini ya da dördüncü evresinde olduğunu ya da son derece olağan olan bir gerileme periyodu yaşadığını savunuyor.
Küreselleşmenin sonunu hazırlayan gelişmeleri sıralayalım: Trump devrinde başlayan ticaret savaşları, Covid 19 pandemisi, global tedarik derdi, Rusya-Ukrayna savaşı ve Rusya’ya yönelik geniş çaplı yaptırımlar ve son olarak ABD ile Çin ortasında boyutları daha da büyüyen ticaret savaşı…
Malumunuz, globalleşmenin temeli hür ticarete dayanıyor ve ticaret savaşları, korumacılığın yükselişi, yaptırımlar, savaşlar nedeniyle can çekişiyor.
Dünyanın en büyük yatırım idare şirketi BlackRock’ın CEO’su Larry Fink de, Ukrayna’daki savaşın yeni dünya sistemini şekillendiren globalleşmenin sonunu hızlandırdığını düşünüyor.
BRICS’İN BÜYÜMESİ, PETRODOLLAR’IN EGEMENLİĞİNİN ZEDELENMESİ…
Küreselleşme atılımını oluşturan Birinci Dünya ülkeleri son yıllarda her geçen gün güçlerini artırdılar. Fakat, bilhassa son iki yıldır büyük bir geri çekilme yaşanıyor. BRICS yeni üyelerle daha büyüdü ve bu ülkeler ortasındaki ticaret süratle artıyor. Ayrıyeten, ABD’nin güç arzı konusunda sahip olduğu hegemonya ve petrodoların egemenliği giderek azalıyor.
ABD ile Çin ortasındaki ticaret savaşı Ocak 2018’de periyodun Lideri Donald Trump’ın Çin’e gümrük tarifeleri ve öteki ticaret pürüzleri koymasıyla başladı.
BİDEN İDARESİ ÇİN İLE TİCARET SAVAŞINI UYGUNCA GENİŞLETTİ
Biden idaresi, Eylül 2022 prestijiyle Trump devrinde Çin’e uygulanan gümrük vergilerini geri çekmediği üzere yenilerini getirdi. Artık süratle büyüyen iktisadı ve elektronikte Amerikan şirketlerinin önüne geçmesi nedeniyle, Çin, ABD için resmen en büyük tehdit haline geldi.
ABD, ekonomik ve askeri çıkarlarını korumak maksadıyla Çinli şirketlere bir dizi yeni ihracat limiti ve yatırım yasağı getirdi. Ticaret Bakanlığı, dünyanın en büyük telekom ekipmanı üreticisi Huawei ve öteki 50 Çinli şirkete yönelik yaptırımları genişletti.
ABD, global mikroçip üretiminin yalnızca yüzde 10’unu üretiyor ve en gelişmiş çiplerden hiçbirini üretmiyor. Global üretimin yüzde 75’i Doğu Asya’da gerçekleşiyor.
2008 MALİ KRİZİNDEN İTİBAREN GLOBAL TİCARET İNİŞE GEÇTİ
Ayrıntıları geçelim… Biraz sayılara bakalım…
Dünya Ticaret Örgütü’ne nazaran, son 70 yılda dünya iktisadı, global ticaretteki 45 kat büyümenin takviyesiyle 14 kat büyüdü. Bu süreçte gelişmekte olan ülkelerin dünya üretimindeki hissesi 1980’lerde yüzde 24 iken 2020’de yüzde 43’ün üzerine çıktı ve gelişmekte olanlar somut kazanımlar sağladı. Bu ortada varlıklı ekonomiler, düşük maliyetli üretim, daha ucuz tüketim malları ve düşük enflasyon periyodunun tadını çıkardı. Lakin bu süreç artık durdu.
Reuters’in bir analiz-haberine nazaran, dünya ticaretinin GSYİH’ye oranı 2008’de yüzde 61 ile tepeye ulaştı. Lakin, düşüş bu düzeyden başladı. Son olarak Temmuz ayında global ticaret neredeyse üç yıl içinde yıllık bazda en büyük düşüşünü kaydetti.
Ticaretin bilakis dönmesi 2008 mali krizini takip eden sakinlik sırasında başlamış olsa da, ABD ile Çin ortasında artan jeopolitik tansiyon ve gümrük vergisi savaşı özgür ticaretin gerilemesi sürecini ivmelendiriyor. ABD’nin Çin’den yaptığı ithalatın toplam ithalatına hissesi 2017’de yüzde 22 iken 2022’de yüzde 17 oldu ve 2007 düzeylerine geri döndü.
ABD’nin Çin’e direkt yatırımı geçen yıl neredeyse 20 yılın en düşük düzeyine geriledi ve Çin’deki özel sermaye ve risk sermayesi yatırımları 2021’den 2022’ye kadar tam dörtte üç oranında düştü.
VİETNAM, MEKSİKA ABD’YE DAHA ÇOK MAL SATIYOR ANCAK ÇİN’DEN ALIYOR
Bir de şöyle bir durum var: Çin’in ABD’ye yaptığı ithalatta hissesi düştükçe başka ülkelerin hissesi arttı. Bilhassa, Vietnam, Tayvan ve Meksika… Vietnam’ın ABD ithalatındaki hissesi 2017 ile 2022 ortasında ikiye katlanarak yüzde 4’e yükseldi. Tayvan ve Meksika da ihracatını artırdı. Vietnam elektronik, hazır giysi ve dokuma, Meksika ise araba modülleri, cam ve çelik alanında savlı…
Ancak bu ülkelerin üretimi hala büyük ölçüde Çin imali mallara dayanıyor. Örneğin Vietnam’ın ithalatında 1994’te yalnızca yüzde 9 olan Çin’in hissesi 2022’de yüzde 40 oldu. Tıpkı periyotta Meksika’nın Çin’den yaptığı ithalatın hissesi yüzde 1’den 20’ye çıktı.
PETROL FİYATLARI NEDEN YÜKSELMEDİ?
Petrol fiyatlarına biraz bakalım… İsrail’in Gazze’deki soykırım niteliğindeki askeri operasyonları ile petrolde yeni bir yükseliş devrinin başlayacağı öngörülmüştü. Savaşın bölgesel bir çatışmaya yol açacağı ve ABD’nin de bölgeye müdahale edeceği beklentiler ortasında yer aldı. Bu durumda petrolün varilinin 150 dolara kadar çıkacağı kestirim edildi. Hatta kimi kestirimlerde 250 dolar üzere uç sayılar kelam konusuydu.
Ancak, beklenildiği üzere olmadı. En azından şimdilik… Ortadoğu’da savaş başlamadan evvelki Cuma (5 Ekim) Brent petrolün varili 84.5 dolardı, geçen Cuma günü 85 dolardan kapandı. 19 Ekim’de 94.2 dolara kadar çıksa da genel olarak süreç uzunluğuna 90 doların altında seyretti.
Brent petrolü geçen Cuma günü yüzde 2.26 gerileyerek 84.89 dolardan haftayı kapattı. Brent petrolü haftalık yüzde 6 kıymet yitirdi. Evvelki hafta da yüzde 1.8 gerilemişti. Cuma günkü düşüşün esas nedeni Ortadoğu’dan arz kesintilerine ait kaygıların azalmasıydı.
Peki, petrol neden sert bir reaksiyon göstermedi? Birincisi, piyasa için en kaygılı düş Hürmüz Boğazı’nın kapatılmasıydı. Zira global petrol arzının dörtte biri buradan geçiyor. Bu olmadı ve İsrail’in insanlık dışı ataklarının bölgesel bir çatışmaya yol açabileceği istikametindeki kaygılar şimdilik sönümlendi.
Küresel iktisadın sıhhatine ait tasalar de fiyatların düşmesine neden oluyor. Euro Bölgesi ve Çin iktisadının yavaşlayacağına ait beklentilerin petrol talebinde azalmaya yol açacağı öngörülüyor.
DÜNYA BANKASI’NIN 157 DOLAR TAHMİNİ…
Pazartesi günü Dünya Bankası, yavaşlayan büyümenin talebi hafifletmesi nedeniyle petrol fiyatlarının yılın dördüncü çeyreğinde varil başına ortalama 90 dolar olmasını beklediğini açıkladı. Fakat Orta Doğu’daki çatışmanın tırmanmasının fiyatları değerli ölçüde artırabileceği konusunda ikaz yaptı. Dünya Bankası’na nazaran, bölgesel savaş durumunda petrol fiyatları varil başına 157 dolara kadar çıkabilir.
Goldman Sachs uzmanları ise, 2024 yılının birinci çeyreğine ait Brent petrolü kestirimini varil başına 95 dolar olarak korudu fakat Hürmüz Boğazı’ndan geçişlerin kısıtlanmasıyla İran’ın ihracatının azalması halinde bu düzeyden yüzde 5 artış öngörüyor.
BANK OF AMERICA: HÜRMÜZ BOĞAZI KAPANIRSA 250 DOLARA ÇIKAR
Bank of America, savaşın önemli formda kızışması durumunda petrolün varil başına 250 dolara kadar çıkabileceğini öngörüyor. Şimdiye dek görülmemiş bu türlü bir fiyat düzeyi dünya çapında tüketim ve ekonomik büyüme üzerinde yıkıcı tesirler yaratabilir ve birkaç ay içinde global bir sakinliği tetikleyebilir.
İran ile mümkün bir savaş durumunda, İran’ın dünya toplam petrolünün yaklaşık dörtte birinin geçtiği Hürmüz Boğazını kapatmasıyla fiyatların bu düzeylere çıkması öngörülüyor.
ORTADOĞU VE KUZEY AFRİKA PETROL VE GAZ REZERVLERİNİN YÜZDE 65’İNE SAHİP
Malumunuz Ortadoğu, dünyanın en uygun ve en büyük petrol ve gaz rezervlerine orantısız bir formda sahip bölgesi… OPEC’in Ortadoğu ile Kuzey Afrika’daki esas üyeleri dünyadaki mevcut petrol ve gaz rezervlerinin yüzde 65’ine sahip.
Bölge bu nedenle yıllardır global jeopolitiğin merkezi ilgi alanı oldu ve 1930’lardan bu yana, İngiliz ve Amerikan emperyalizmi bölgeyi denetim altına almak için askeri güç, suikastlar, darbeler, rüşvet ve öbür formülleri kullandı. Biden’ın geçtiğimiz günlerde Kongre’deki “İsrail’e yılda üç milyar dolar yardım yaptığımız en âlâ yatırımdır. İsrail olmasaydı ABD bölgedeki çıkarlarını korumak için bir İsrail yaratmak zorunda kalacaktı” kelamları ABD’nin Ortadoğu’ya bakış açısını özetliyor.
FED FAİZ ARTIRMADI, EURO BÖLGESİ’NDE HEM ENFLASYON HEM DE BÜYÜME DÜŞÜYOR
Geçen hafta ABD Merkez Bankası (FED), son toplantısında piyasa beklentileriyle uyumlu olarak faiz artırmadı ve böylelikle üst üste ikinci kere faiz artırımlarına orta verdi. FED, siyaset faizini 22 yılın en yüksek düzeyi olan yüzde 5,25-5,50 aralığında bıraktı. FED, ayrıyeten Aralık ayındaki son toplantısında faiz artırımına gidip gitmeyeceğine dair karışık sinyaller verdi.
Ekonomi yavaşladıkça Euro Bölgesi enflasyonu da düşüyor. Tüketici fiyatları Ekim ayında yüzde 2,9 ile beklenenden daha düşük bir artış göstererek iki yılı aşkın mühletin en düşük düzeyini gördü. Lakin üçüncü çeyrekte gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) faiz artışının büyümeyi yavaşlatması nedeniyle yüzde 0.1 ile varsayımlardan daha makûs düştü.
ALTIN 2 BİN DOLARDA VE WALL STREET’İN EN DÜZGÜN HAFTALARINDAN BİRİ…
Altın ise, 2 bin dolar düzeyinde dar aralıkta oynadı geçen hafta… Lakin, Pazartesi günü onsu 2.005 kadar çıksa da 2 binin üzerinde tutunamadı. Haftayı ons başına 1.999 dolardan kapattı.
Wall Street, Ekim ayından beri en yeterli haftasını geride bıraktı. İstihdam datalarının ABD işgücü piyasasının beklenenden fazla soğuduğunu göstermesiyle Cuma günü Dow Jones endeksi 222 puan yüksek kapandı. Dow Jones yüzde 4 artışla Ekim 2022’den bu yana, S&P 500 endeksi de yüzde 4.7 artışla Kasım ayından bu yana en âlâ haftasını yaşadı.
FOSİL YAKIT TALEBİ 2030 OLMADAN DORUĞA ÇIKACAK
Uluslararası Güç Ajansı (IEA), evvelki hafta 2023 Dünyanın Güç Görünümü raporunu yayımladı. Rapora nazaran, atılan adımlar 2030’a gelindiğinde büyük değişimlere neden olacak.
Raporda, elektrikli araba sayısının artması ve Çin iktisadının daha yavaş büyüyüp daha pak güce yönelmesiyle birlikte, global kömür, petrol üzere fosil yakıt talebinin 2030 yılından evvel tepeye ulaşacağı vurgulandı. Rapora nazaran, onlarca yıl yüzde 80 civarında sıkışıp kalan kömür, petrol ve doğal gazın global güç arzındaki hissesi düşmeye başlıyor ve 2030 yılına kadar yüzde 73’e düşecek.
Güneş gücü ve elektrikli araçların öncülüğünde yeni bir pak güç iktisadının ortaya çıkışı, ileriye yönelik umut sağladığı ve pak güce yapılan yatırımların 2020’den bu yana yüzde 40 arttığı belirtiliyor.
2020 yılında satılan her 25 otomobilden biri elektrikliydi; 2023’te bu oran 5’te bir oldu. 2030 yılında ABD’deki yeni araba tescillerinin yüzde 50’sinin elektrikli olacağı öngörülüyor.
2023’te 500 gigawatt’ın (GW) üzerinde yenilenebilir güç üretim kapasitesinin eklenmesi bekleniyor; bu da yeni bir rekor. Güneş gücü dağıtımına günde 1 milyar dolardan fazla para harcanıyor.
ÇİN GLOBAL GÜÇ PİYASASINI BİR SEFER DAHA YÖNLENDİRECEK
Raporda, Çin’in global güç trendlerini şekillendirme konusunda büyük çapta rol sahibi olduğu vurgulanarak, iktisadı yavaşladıkça ve pak güç kullanımı arttıkça daha farklı bir yapıya evrildiği tabir ediliyor.
Son on yılda Çin, global petrol kullanımındaki artışın neredeyse üçte ikisini, doğal gazdaki artışın ise neredeyse üçte birini gerçekleştirdi ve kömür piyasalarının baskın oyuncusu oldu. Lakin Çin iktisadının bir dönüm noktasına ulaştığı konusunda, ülkenin önderleri de dahil olmak üzere herkes uzlaşıyor.
Ülkenin fiziki altyapısı çok süratli bir halde inşa edildi. Yeni eklemelerin kapsamı daralıyor. Ülke dünya standartlarının üzerinde yüksek süratli bir demiryolu ağına sahip. Kişi başına düşen GSYİH çok daha düşük olmasına karşın, kişi başına düşen konut alanı artık Japonya’dakine eşit ve bu doygunluk, çimento ve çelik üzere güç ağır birçok dalda gelecekteki talebin azalacağına işaret ediyor.
Çin tıpkı vakitte pak bir güç ülkesi olmaya başladı. Çin’de 2022 yılında rüzgar ve güneş gücü ek yatırımlarının yaklaşık yarısı ve global elektrikli araç satışlarının yarısından fazlası gerçekleşti.
Çin güç dünyasını değiştirdi fakat artık Çin değişiyor. Fosil yakıtlara yönelik büyüme periyodunun sonu yaklaşıyor. Zira Çin’in ekonomik büyümesinin gerisindeki ivmenin daha da yavaşlaması fosil yakıt talebi açısından daha büyük bir aşağı istikametli potansiyel manasına geliyor.
IEA’nın senaryosuna nazaran, Çin’de yılda ortalama yüzde 4’ün biraz altında büyüme ve pak gücün güçlü bir formda genişlemesi; global toplam güç talebinin bu on yılın ortasında tepeye ulaşmasıyla sonuçlanabilir ve genel fosil yakıt talebini ve emisyonlarını azaltır. Çin’in yakın vadedeki büyümesi bir puan daha yavaşlarsa, bu durum 2030’da kömür talebini neredeyse tüm Avrupa’nın şu anda tükettiği hacme eşit ölçüde azaltacak.
