Fiyatlarının ucuzluğu ile övünen, devlet erkânının ziyaret ettiği, enflasyonla çaba için indirim talep edilen market zincirindeyim.
Uğradığım bir yer değil lakin fiyatlara bakayım, dedim. Hiçbir fark yok, bütün marketlerde ne ise, burada da birebir…
Biraz meyve aldım kasaya gittim. “O kadar hava atıyorlar ucuz diye ancak sizin fiyatların bir farkı yok” dedim, kasadaki bayan çalışana…
“Öyle abi, çok bir fark yok” dedi. Ben tekrar biraz söylendim.
“Ben çok konuşmayayım abi.”
“Sen konuşma ben konuşuyorum senin yerine…”
Hafifçe eğilerek, alçak sesle, “Gelip bize söyleniyorlar değerli diye, oyu sen veriyorsun, sen seçiyorsun, sonra gelip bize konuşuyorsun. Sandıkta değiştir o zaman” dedi.
– Çok haklısın.
– Abi inanılmaz pahalılık var, geçinemiyoruz diye çalışmaya başladım. Çalışmadan evvel kredi kartım yoktu, eşimin maaşıyla geçiniyorduk. Artık çalışıyorum, kredi kartım var lakin geçinemiyoruz.
– Bu kartlar çok tehlikeli, umarım ikincisi yoktur. Birinden borçlanıp oburunu ödemek için…
– Yok abi yok, almam ikinciyi…
İNDİRİM DEĞİL, TERSİNE ARTIRIM YAPMIŞLAR
İşte bu türlü. İnsan hiç ummadığı yerlerde bu türlü aklı başında birilerine rastlayınca memnun oluyor. Sevindiğimiz husus da bu, komik…
Eve gelince eşime anlattım. O da bana “bak” dedi, “senin için ayırdım bu haberi”. Gazete sayfasını uzattı. O market zincirinde indirim yerine tersine fiyatları artırmışlar. 16 Ekim’de birçok eserde yüzde 50’ye varan indirim yapacaklarını bildirmişler lakin mercimekten pirince, zeytinyağından yoğurda yüzde 10 ile 25 ortasında artırım yapmışlar.
KREDİ KARTI OLMASAYDI, KİMSE MESKENİNİ GEÇİNDİREMEZDİ
Kredi kartı olmasa herkes yanmıştı. Vatandaşın kartla geçindiği, borçlanarak kart borcu ödediği bir gerçek.
Yılın birinci 10 ayında (Ocak-Ekim) toplam kredi kartı borç sayısı yüzde 119 artışla 991 milyar liraya çıktı.
Kredi kartı borç toplamı Aralık 2022’de 452 milyar lira, bir yıl evvel ise 348 milyar liraydı. Kredi kartı borçları bir yıl önceye nazaran neredeyse üçe katlandı.
Kart borcu ödeyememe oranı ise 11.7’ye yükseldi. Yani, her 100 bireyden 12’si borcunu ödeyemediği için yasal takibe düştü. Bir evvelki yıl bu oran yüzde 7.4’tü.
KİŞİ BAŞI FERDİ BORÇ 10 AYDA YÜZDE 58 ARTTI
Tüketici kredileri ise yıllık yüzde 50 artarak bir trilyon 449 milyar liraya çıktı. Kredi kartları ile tüketici kredilerinden oluşan kişisel borçlanma ölçüsü da yıllık yüzde 84 artışla 2 trilyon 414 milyar liraya çıktı.
Böylece 18 yaş üzeri nüfusun kişi başı ferdi borç ölçüsü 38 bin 500 liraya çıktı. Geçen yıl sonunda bu sayı 24 bin 400 liraydı
GIDA ENFLASYONU DÜŞMÜYOR ZİRA ARTIRIM ÜSTÜNE ARTIRIM YAPILIYOR
Ekim enflasyonu açıklandı, tüketici enflasyonu yüzde 62.36 ve besin fiyatlarında yıllık artış ise yüzde 72. Alışılmış bu resmi bilgi… ENAG’a nazaran yıllık tüketici enflasyonu yüzde 126.
DİSK-AR’a nazaran, en fakir yüzde 20’lik gelir kümesinde besin enflasyonu yüzde 113, düşük gelirli ikinci yüzde 20’lik küme için yüzde 94 ve emekliler için yüzde 88 oldu.
Gıda enflasyonunda dünya dördüncüsüyüz. Başka ülkeler Ekim ayını açıklamadığı için Eylül verisiyle durum şu: Venezüella (yüzde 318), Lübnan (yüzde 239), Arjantin (yüzde 150), Türkiye (yüzde 75).
Ekim’de yüzde 61.4 tüketici enflasyonuna tesir eden faktörlere kısaca bir bakalım; yüzde 20’si kur artışı, yüzde 10.4 fiyat artışları, yüzde 10.3 talep, yüzde 8.8 fiyat artışları ve kalan yüzde 13 de öteki faktörler. Kurdaki artıştan sonra gelen en önemli neden özel kesimin mal ve hizmet fiyatlarına durmadan artırım yapması…
‘ENFLASYONU DÜŞÜRMEK İÇİN KABİLİYET VAR ANCAK NİYET YOK’
Enflasyon konusunda çarpıcı bir tespiti eski Merkez Bankası baş ekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara yaptı. Geçen hafta yapılan bir çalıştayda konuşan Prof. Dr. Hakan Kara, “Enflasyonu neden düşüremiyoruz?” sorusuna “niyet ve kabiliyet” açısından yaklaşarak, “Bana nazaran kabiliyet var. Zira daha evvel başarılmıştı fakat niyet yok” dedi.
Malumunuz, bu aybaşında Merkez Bankası 2023 yılsonu enflasyon iddiasını yüzde 58’den yüzde 65’e, 2024’ü de 33’ten yüzde 36’ya çıkarmıştı.
Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in iktisat siyasetini enflasyonla birlikte düşük fiyat ve artan işsizliğin getirdiği derinleşen yoksulluk ve eşitsizlik olarak özetleyebiliriz.
Önümüzdeki aylarda para musluklarını gevşetecek olan iktidarın 31 Mart’taki lokal seçimlerden sonra, Memleketler arası Para Fonu’nun (IMF) ağır kemer sıkma siyasetlerine döneceği, düşük maaş artışları ve yüksek artırım, faiz ve vergi artışlarıyla acı ilacı çalışanların bir sefer daha içmek zorunda kalacağı artık katılaştı.
İşin özeti; Ekim 2021’de faizi yapay biçimde düşürmeye başladığımızdan beri arabayı yanlışsız yola koyamıyoruz. Ne yapsak kâr etmiyor zira artık toplumda bir enflasyon beklentisi oluştu. Bunu kırmak çok sıkıntı…
S&P: TÜRKİYE ORTALAMANIN ALTINDA BÜYÜYECEK
Kredi derecelendirme kuruluşu Standard and Poor’s (S&P) Ekim ayında gelişmekte olan piyasalar raporunu yayımladı. S&P’ye nazaran, önümüzdeki yıllarda Türkiye’nin büyüme suratı, son beş yılın ortalaması olan yüzde 4.2’nin hayli altında kalacak. S&P, 2023’te yüzde 3.5, gelecek yıl yüzde 2.3, 2025’te ise yüzde 2.9 büyüme bekliyor. Rapora nazaran, petrol fiyatları düşük seyretmeye devam ederse ortalarında Türkiye’nin bulunduğu net güç ithalatçısı ülkelerde faiz oranlarında ve enflasyonda duraklama yahut düşüş süreci yaşanabilir.
ABD’DE SEÇİMLERE BİR YIL VAR, BIDEN İKTİSADI TARTIŞILIYOR
Gelelim dünya ekonomisindeki gelişmelere…
ABD’de seçimlere tam bir yıl var. Lider Joe Biden ile eski lider Donald Trump ortasında bir rövanş yaşanacak. Burada kilit nokta iktisat… Her ne kadar birçok gösterge Biden devrinde iktisadın güçlü bir performans sergilediğini gösterse de birtakım değerli meseleler var.
En kıymetli olumlu gösterge; istihdam cephesi… Biden vazifeye geldiğinden bu yana patronlar 14 milyon yeni iş yarattı ve işsizlik oranı aylardır son 50 yılın en düşük düzeyinde seyrediyor.
Biden ayrıyeten, Amerika’nın kırsal bölümlerinin yine inşasına takviye olduğunu ve ekonomiyi canlandırdığını argüman ettiği Altyapı Yatırımı ve İş Yasası üzere değerli ekonomik başarılarıyla övünüyor. Hatta bir konuşmasında “Bidenomics, Amerikan hayalini söylemenin diğer bir yoludur” dedi. ABD iktisadı, son çeyrek yılda global yavaşlamaya karşın yaklaşık yüzde 5 oranında büyüdü.
Biden iktisadının olumsuz tarafı ise; enflasyon. Fiyatlarda önemli artışlar oldu ve fiyatlar yavaş artıyor. Cumhuriyetçiler, 2022 yazında 40 yılın en yüksek düzeyine ulaşan tüketici fiyatlarının artmasından Beyaz Saray’ın iktisat siyasetlerini sorumlu tutuyor.
Biden için kısmi bir artı, piyasalar cephesinde yaşanıyor. S&P 500 endeksi, Biden’ın misyona başlamasından bu yana neredeyse yüzde 15 bedel kazandı ve Merkez Bankası’nın (FED) tarihi faiz sıkılaştırma siyasetinin yol açtığı çöküşün büyük kısmını atlattı.
ANKETLER DE ÇOK PARLAK DURUMDA SAYILMAZ
Ancak anketlere nazaran, seçmenler Biden’ın iktisatta o kadar başarılı olduğunu düşünmüyor. New York Times‘ta yayımlanan Times/Siena ortak anketine nazaran, seçmenlerin sırf yüzde 2’si iktisadın kusursuz olduğunu düşünüyor.
Siyah seçmenlerin yüzde 48’i, 30 yaşın altındaki seçmenlerin ise yüzde 59’u ekonomiyi makûs olarak kıymetlendirdi. Ayrıyeten, 30 yaşın altındakilerin yüzde 57’si, İspanyol kökenlilerin yüzde 55’i, bayanların yüzde 52’si Trump’ı tercih ediyor.
DÜNYA İKTİSADI: GERÇEK OLAMAYACAK KADAR İYİ…
Küresel kapitalizmin yayın organı diyebileceğimiz The Economist mecmuası geçen haftaki kapağında yarısı çökmüş bir köprüden boşluğa yanlışsız yürüyen bir bayanla köpeğini resmederek, “Gerçek olamayacak kadar güzel: Dünya iktisadının kalbindeki çelişki” başlığını kullandı. Mecmua, ekonomistlerin yükselen faiz ortamında sakinlik iddialarının gerçekleşmemesini ele aldı.
“Savaşlar tüm şiddetiyle devam ederken ve jeopolitik iklim kararırken bile, dünya iktisadının baskılanamaz bir sevinç kaynağı olmaya başladığını”vurgulayan The Economist, dünya iktisadının yer çekimine meydan okuduğunu lakin durumun bu türlü devam edemeyeceğini savundu.
Dergiye nazaran, Amerika ekonomisindeki büyüme, enflasyondaki düşüş, merkez bankalarının faiz artırımlarını durdurması, Çin’deki yavaş da olsa canlanma belirtileri üzere olumlu gelişmeler var.
The Economist, “Ancak ne yazık ki” diyor: “Bu sevinç uzun süremez. Bugünkü büyümenin temelleri istikrarsız görünüyor. İleriye bakın, çok tehdit var.”
ABD EKONOMİSİNDEKİ CANLILIĞIN NEDENİ BİR TRİLYON DOLARLIK PANDEMİ PARASI
The Economist, ABD iktisadının beklenenden daha âlâ olmasının nedenlerinden birinin, tüketicilerin pandemide biriken parayı harcaması ve hâlâ bir trilyon dolarlık “fazla tasarruf” kalması olduğunu, bu para bittiğinde, faiz oranlarının güzelce ısırmaya başlayacağını ve uzun müddet yüksek kaldığı için dünya iktisadında sıkıntılar ortaya çıkacağını belirtiyor.
Ayrıca, artan kamu borçlarının büyük bir sorun olduğu vurgulanarak, “İşsizliğin düşük olduğu bir periyotta bu cins borçlanma dudak uçuklatan derecede umursamazlıktır. Şu anda güçlü dünyadaki devlet borçlarının GSYİH’ye oranı Napolyon savaşlarından bu yana en yükseğinde.”
Tahvil piyasasındaki satışların ve faiz oranlarındaki artışın gerisinde borçlanmadaki artışın olduğunu belirten The Economist‘e nazaran bu, finansal piyasaların kamu borçlarını finanse etme konusundaki artan yetersizliğinden kaynaklanıyor.
MOODY’S ABD’NİN GÖRÜNÜMÜNÜ ‘NEGATİF’ YAPTI
Nitekim kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, Cuma günü ABD’nin kredi notunun görünümünü “durağan”dan “negatif”e düşürdü. Kuruluş, ülkenin kredi notunu yatırım yapılabilir en yüksek not olan Aaa olarak teyit etti. Bu değişiklik, borç ödeme masraflarındaki değerli artışa ve “yerleşik siyasi kutuplaşmanın” varlığına bağlanıyor.
Moody’s ayrıyeten, Global Makro Görünüm 2024-25 Raporu’nda yüksek faiz oranlarına dikkat çekerek, bunun kredi kanalları aracılığıyla gerçek iktisada yayılmasıyla global iktisatta büyümenin 2024’te yavaşlayarak yüzde 2.1’e düşmesinin beklendiğini bildirdi. Merkez bankalarının sıkı siyaset duruşunu sürdürmesi nedeniyle 2024’te talebin yavaşlamasıyla enflasyonun soğumaya devam edeceği belirtilen raporda, beklenmedik şoklar olmadığı sürece global büyümenin 2025’te güçlenmesinin beklendiği kaydedildi.
SÜPER GÜÇLER ORTASINDAKİ GERGİNLİKTE YUMUŞAMA PERİYODU Mİ BAŞLADI?
Bu hafta, dünyanın iki üstün gücü ortasındaki tansiyonun azalmasına katkıda bulunacak çok kıymetli bir tepe var. ABD Lideri Biden ile Çin Devlet Lideri Şi Cinping bir yıl sonra birinci kere Çarşamba günü yüz yüze görüşecek. İki önder Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) tepesinde bir ortaya gelecek. Önderler ortasındaki görüşmenin saatler sürmesi ve Pekin ve Washington’dan üst seviye heyetleri kapsaması bekleniyor.
Ayrıca, Şi Cinping ikili doruğun akabinde bir akşam yemeğinde üst seviye Amerikalı yöneticilerle bir ortaya gelecek, iş dünyası başkanlarına bir konuşma yapacak.
Zirve öncesi yapılan temaslarda, taraflar dünyanın en büyük iki iktisadı olan ve ticaret yoluyla ayrılmaz bir halde birbirine bağlı kalmayı sürdüren iki büyük güç ortasındaki bağları güçlendirmeye çalıştıklarını tabir ettiler.
Gerginliği yumuşatma birinci lakin kıymetli adımlar, ABD Hazine Bakanı Janet Yellen ile Başbakan Yardımcısı He Lifeng ortasında geçen hafta San Francisco’da iki gün süren görüşmelerde atıldı. İki yetkili, “sağlıklı bir ekonomik ilişki” için gayret göstermeleri ve birlikte daha yapan bir halde çalışmaya çalışmaları gerektiği sonucuna vardıklarını söyledi.
Janet Yellen, “Ekonomimizi Çin’den ayırmaya çalışmıyoruz. Bu hem ABD’ye hem de Çin’e ziyan verir ve dünya için istikrarı bozar” dedi.
GERGİNLİĞİN VE YAPTIRIMLARIN DÜNYA İKTİSADINA MALİYETİ
İki harika güç ortasındaki yumuşuma dünya iktisadı açısından olumlu bir gelişme. Zira yaptırımlar ve kutuplaşma dünya iktisadına çok değerliye mal oluyor.
IMF’nin blog sitesinde yer alan “Küresel ekonomik kutuplaşmanın yüksek maliyeti” başlıklı bir araştırmada büyük milletlerarası ticaret kısıtlamalarının global ekonomiyi uzun vadede yüzde 7’ye kadar, yani bugünün dolarıyla yaklaşık 7.4 trilyon dolar seiyesinde daraltabileceği vurgulanıyor. IMF’ye nazaran, her yıl uygulamaya konulan yeni ticaret pürüzlerinin sayısı 2019’dan bu yana yaklaşık üç katına çıkarak geçen yıl neredeyse 3 bine ulaştı.
Bu bahiste en taze uyarıyı Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov yaptı. Lavrov, ülkesine yönelik yaptırımlar üzerinden ABD’nin Avrupa’yı iflasa sürüklediğini belirterek, “Son 1,5 yıl içerisinde en mütevazı iddialara nazaran, Avrupalı şirketler Batı’nın tek taraflı yaptırımları nedeniyle 250 milyar Euro kaybetti. Bu büyük bir rakam” dedi.
GEÇEN HAFTA NELER OLDU?
Wall Street’te yükseliş sürüyor. Bilhassa teknoloji payları öncülük yapıyor. Microsoft tüm vakitlerin en yükseğine çıktı. Haftalık olarak Dow Jones endeksi yüzde 0.6, S&P 500 de yüzde 1.1 yükseldi. Teknoloji payları yüklü Nasdaq ise yüzde 2 arttı. Avrupa borsaları haftayı hafif düşüşlerle bitirdi.
Altın fiyatları Perşembe gününe kadar 1.950-1.990 bandında oynadı, 2.000 doların üzerine çıkamadı. Lakin Cuma günü gelen satışlarla 1.937 dolardan haftayı kapattı. Altında haftalık kayıp yüzde 3.1 oldu.
Petrol fiyatları Ukrayna ve İsrail-Hamas savaşlarına karşın düşmeye devam ediyor. Haftaya varili 80.5 dolardan başlayan Brent petrol yüzde 3.7 düşüşle Cuma günü 77.17 dolardan kapandı.
NEW YORK TIMES DA SORDU: PETROL NEDEN DÜŞÜYOR?
New York Times gazetesi, evvelki hafta yazdığımız üzere, “Ortadoğu’da savaş kızışırken petrol fiyatları neden düşüyor?” başlığı ile bu mevzuyu inceledi. Gazeteye nazaran, “Enerji piyasaları şu ana kadar İsrail ile Hamas ortasındaki çatışmayı umursamadı ve bunun yerine talebin azalması varsayımlarına odaklandı.”
Çatışmalar, petrol arzında çok az aksamaya neden oldu ve piyasada acil bir tehdit olmadığı sonucuna varıldı. Bilhassa talepte düşüş bekleniyor. En büyük petrol ithalatçısı Çin ve öteki büyük tüketicilere ait ekonomik telaşlar talep konusunda karamsar bir ruh hali yaratıyor.
Ayrıca, 2024 yılı da petrol açısından sıkıntı bir yıl olacak. Daha verimli araç motorları, elektrikli otomobil sayısının artması ve daha fazla insanın hibrit çalışma sistemine geçerek işe gidiş gelişlerin azalması nedeniyle ABD’deki akaryakıt tüketiminin gelecek yıl azalacağı öngörülüyor.
BU HAFTA NELER OLACAK?
Bu hafta herkesin odak noktası ABD’de merakla beklenen enflasyon dataları olacak. Ayrıyeten perakende satışlar, üretici fiyatları, sanayi üretimi, inşaat müsaadeleri ve konut başlangıçları dataları ve Merkez Bankası (FED) yetkililerinin konuşmaları da ön plana çıkacak.
Çin’de ise yeni krediler, endüstriyel üretim, perakende satışlar ve sabit sermaye yatırımlarıyla ilgili datalar ilgi odağı olacak.
Japonya, Hollanda, Polonya, Rusya ve Malezya’nın üçüncü çeyrek GSYİH büyüme oranları açıklanacak.
Türkiye’de bugün cari açık ve perakende satışlar, salı günü araba üretimi, çarşamba bütçe istikrarı, perşembe günü de döviz rezervleri dataları açıklanacak.
