Bir ülke ile ilginizde, aranızda aslında olmayan bir problem ve hatta üçüncü bir ülke ile ilintili kriz çıkartmak ne kadar mantıklı bir dış siyaset atağıdır?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 17 Kasım’da üç yıl ortadan sonra Almanya’yı ziyaret edecek. Öbür bir deyişle, Angela Merkel’in 2021’de siyaseti bırakması ve Toplumsal Demokrat Olaf Scholz’un Şansölye seçilmesi ertesinde birinci Almanya ziyareti bu Erdoğan’ın. Ve bu ziyaret, AK Parti hükümetinin şimdiye kadarki en gergin ortamda gerçekleşecek Almanya teması olacağa benziyor.
Üstelik de, gerginlik vesilesi Türkiye ve Almanya’nın kendi ortalarındaki bir sıkıntıdan kaynaklanmıyor. İki ülkenin ortasını geren husus, devlet dışı bir aktör: Hamas.
Almanya ve Türkiye’nin Gazze Savaşı’na çok farklı yaklaşımları olması, kendi ortalarında bir krize dönüşecek boyuta gelmek zorunda mıydı?
Elbette değildi: Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı’nın Riyad Zirvesi’den dönüşte, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kendisi Almanya ziyaretinde gündeminde Gazze Savaşı’nın olacağının bildirisini veren taraf oldu.
Erdoğan, Riyad’dan dönerken; “Bu ziyaretimizde de Batı’ya yönelik kimi bildirilerimiz olacak. Yahut da Batı’nın en güçlü ülkesi Avrupa’nın Almanya olması hasebiyle de oradan Avrupa’ya bir ses olur” demişti. Ve kelamlarına şunları da eklemişti:
“Almanya ziyareti birçok şeyleri deşifre edecek diye düşünüyorum. Hamas’la ilgili Avrupa Birliği, motamot İsrail üzere düşünüyor. Lakin biz onlar üzere düşünmedik, düşünmüyoruz, düşünemeyiz. Zira ben Hamas’a Filistin’deki seçimlerin galibi bir siyasi parti olarak bakıyorum. Onların bakışıyla motamot bakmıyorum. Artık oradaki seçimi kazanan bir Hamas var, o vakit bir siyasi parti, o denli bakılıyor. Artık ise bizi o denli bir yere getirmek istiyorlar ki ‘Hamas bir terör örgütüdür’ diyelim istiyorlar. Hayır arkadaş terör örgütü değildir. Tam bilakis topraklarını muhafaza uğraşı veren, müdafaa eden, vatanları için savaşan insanlardır. Aramızdaki bakış açısı bu kadar farklı.”
Almanya Şansölyesi Scholz ise, Erdoğan’ın İsrail’e yönelik “Faşizm” suçlamasını “absürt” olarak niteledi: üstelik de, Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis ile olan basın toplantısında…
Scholz’un, Erdoğan’ın “faşizm” suçlamasına karşı, İsrail’in bir “demokrasi” olduğuna vurgu yapan açıklamasında açıkça söylemediği fakat imasını yaptığı Ankara’nın asıl kendi siciline bakması gerektiği idi.
Yatırım ve askeri ticaret gündem olacaktı…
“Normal şartlar” altında, Erdoğan’ın Almanya ziyaretinde, Türkiye’nin iktisadının çok da gereksinimi olan “dış yatırım” sıkıntısı ile askeri olarak da, Ankara’nın Eurofighter Typhoon savaş uçakları alması gündemleri temel hususlardı. Almanya ile olan ticaretin, 45 milyar dolardan, yaklaşık %10 artışla 50 milyar dolara çıkarılması maksadı, 2023’te Türkiye’nin seçim gündemi de geride bırakıldıktan sonra, iki ülke ortasındaki en değerli hususlardan biriydi.
Diğer bir başlık da, Ankara’nın 20 ve hatta üzeri sayıda Eurofighter Typhoon jetlerini satın alma talebiydi. Bu hususun üzerine bir bardak soğuk su içilmesi beklenen.
Son derece gereksiz biçimde; Filistin halkının haklarını savunmak yerine, “Hamas için lobi bürosuna” dönüşmenin bu türlü bedelleri var. Neden, Hamas ile 7 Ekim’de rehin alınan İsrail ve öbür ülke vatandaşları ile ilgili müzakereleri perde gerisinden yürüten Katar da dâhil olmak üzere hiçbir bölge ve ötesinde dünya ülkesi bu türlü bir canıgönülden resmî sahiplenme cengâverliğine girişmiyor? Neden Ankara, Hamas’ın halkla bağlantılar ve promosyon faaliyetlerini yürütürmüşçesine bir dış siyaset söylemi benimsiyor? Bu türlü bir dış siyasetinin Türkiye’nin faydasına olmadığı âşikar; Filistin halkının da o denli. Bir kez, Türkiye’nin İsrail-Filistin Sıkıntısı konusunda garantör olma tezinin artık bir mümkünâtı kalmadığını söyleyebiliriz.
Arap Ligi-İslâm İşbirliği Teşkilatı’nın Riyad Zirvesi’nde çıkan sonuç bildirisinde Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ), Filistin halkının tek yasal temsilcisi olduğuna vurgu yapılıyor ve: “Tüm Filistinli küme ve güçlere FKÖ çatısı altında toplanma ve FKÖ’nün liderliğindeki ulusal iştirak çerçevesindeki sorumluluklarını yerine getirme” daveti yapılıyordu. Bu bildirinin altında Türkiye’nin de imzası var. Ankara için Almanya ile kriz yaşatacak kadar hayati ise Hamas, neden Riyad’da bu bildiriye itiraz edilmedi?
ABD ile F-16, Almanya ile Eurofighter açmazı
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin F-4 savaş uçakları filosunu artık emekliye ayırması vakti geldi de geçiyor. Önümüzdeki devrin kilit güvenlik sıkıntılarından biri, TSK Hava Kuvvetleri’nin envanterinin modernizasyonu. 2019’dan beri, Rusya ile olan S-400 alışverişinden ötürü, Türkiye’nin F-35 programı dışına itilmesi kelam konusuydu bilindiği üzere.
ABD ile 40 adet F-16 savaş uçağının satışı konusunda pazarlıklar ise sürüp duruyor; Biden İdaresi, adresin kendileri değil ABD Senatosu ve Temsilciler Meclisi olduğunu söylüyor. 2023’ün birinci yarısında Türkiye’deki ağır seçim gündemine karşın Cumhurbaşkanlığı’nı temsilen İbrahim Kalın’ın, ABD Büyükelçisi Jeff Flakes’in takviyesiyle Kongre’de F-16 vetosunun başını çeken isimlerle görüştürülmesi kelam konusu olmuştu. ABD Senatosu Dış Bağlar Komitesi eski lideri ve Türkiye’ye F-16 vetosunun başını çekenlerden Bob Menendez’in yolsuzluk ve rüşvet suçlamalarıyla, bu Eylül’de devre dışı kalması Ankara için bir dönüm noktası olabilirdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan da, Ekim sonunda İsveç’in NATO üyeliğinin TBMM’ye gönderilmesini onaylayarak, F-16 pazarlığın kendi tarafına düşen kısmını yerine getirmiş gözüküyordu.
Fakat, Ekim sonunda bile ABD Senatosu Dış İlgiler Komitesi’nin yeni lideri Ben Cardin, İsveç’in NATO üyeliğine Türkiye tarafından yeşil ışık yakılmasının F-16 satışının “gündeme alınması için ön koşul olduğunu”; lakin tek başına kâfi olmadığını belirtiyordu.
Cardin’in, ABD’li Kongre üyelerinin Türkiye’ye F-16 satışına onay vermeden evvel ele alacakları hususlar ortasında Ankara’nın Hamas tavrı da olacağa benziyor. Cardin’in bu açıklamalarını yaptığı vakit, ABD Kongresi’nden üyelerin Dışişleri Bakanı Antony Blinken’a, Hamas’ı resmen terör örgütü ilan etmemesi halinde Türkiye’ye yaptırım uygulanması davetinde bulunan bir mektup yolladığını unutmayalım.
Tüm bunların ötesinde, ABD Hazine Bakanlığı’nın Hamas destekçilerine yönelik yaptırımları halka halka büyüyor.
Almanya da, Hamas destekçilerine yaptırımlar konusunu çok sıkı ele alıyor. NATO’nun Kasım sonunda Brüksel’de gerçekleştireceği bakanlar toplantısı öncesi TBMM’den İsveç’in NATO üyeliğine onay çıkması bekleniyordu. Bu onay çıksın yahut çıkmasın, F-16 ve Eurofighter’lar konusunda bir gelişme beklemek şu kademede gerçekçi değil.
Tuhaf olan, Ankara’nın dış münasebetlerinde hem Ortadoğu ülkeleri ve hem de Batı ile krizler silsilesi yaratacak biçimde Hamas’ın lobiciliğine girişmesi. Filistin halkının insan haklarını savunabilme, diplomaside yük sahibi olabilme, kendi ulusal çıkarlarını önceleme; hepsine mahzur, akıllara seza bir dış siyaset seçimi daha.
