*Ertuğrul Özkök | Vaktin Ruhu
Önceki akşam çok küçük bir gazeteci kümesi ile son ayların en tartışılan konusu olan “Atatürk” sinemasını seyrettim.
Bu gördüğünüz Sofya’daki dan sahnesi, Atatürk sinemasından, tanıtım sinemasındaki kısa sekanstan sonra birinci fotoğraf.
Çok etkileyici ve hoş bir sahneydi ve birinci kere siz görüyorsunuz.
Şöyle söyleyeyim, bu sineması şimdiye kadar, müdürlük seviyesinde birkaç kişi dışında devletten kimse seyretmedi.
Yapımcıları bile büyük ekranda birinci kere bizimle birlikte seyrettiler.
İzlemeye giderken ruh halim şöyleydi
İkinci olarak bu sineması seyretmeye hangi psikoloji ile gittim onu anlatayım.
Çok önyargılı gittim.
Çünkü bu ülkede yanlışsız dürüst bir “Atatürk filmi” yapılacağına olan inancımı her gün biraz daha kaybediyordum.
Hele hele son 30 Ağustos’ta Instagram’da paylaşılan “Atatürk fotoğraflarını” görünce umudum büsbütün gitmişti.
Dijital teknolojinin imkanları sonuna kadar kullanılarak o denli bir Atatürk ikonası yaratıldı ki…
İtiraf edeyim, benim de hoşuma gidiyordu, lakin bunları görünce bu beklentinin sinemaya nasıl yansıtılacağını başımda canlandıramıyordum.
Abdülhamid’i Hamidcilere, Atatürk’ü Atatürkçülere
İkincisi…
Bu kadar kutuplaşmış bir ülkede yapılan sineması iki tarafa da beğendirememek, hatta bırakın eleştirilmeyi, linç edilmeyi göze almak demekti.
Atatürk’ü Atatürkçülere, Abdülhamid’i, “Büyükelçi tokatlayan Abdülhamid” dizileriyle büyülenen “Sultan Abdülhamidcilere”, kısaca her iki tarafa da anlatmak bana nazaran imkansızdı…
Filmin imalcisi, birinci halini küçük ekranda babasına gösterdiğinde, ondan aldığı birinci reaksiyon şu olmuş:
“Atatürk bunu yapmaz…”
Ayrıca Can Dündar’ın, yaptığı Atatürk belgeseli hasebiyle yediği dayak hala gözümün önündeydi.
Kısaca, senaristin işi zordu, direktörün işi zordu…
Bana öre işi en güç olan kişi ise Atatürk rolünü oynayacak aktördü…
Önceki akşam ise sinema bittiğinde hissiyatım şuydu “Çok önyargılıymışım…” Çünkü Atatürk sinemasını yapanlar bu işi başarmış. Hem de çok güzel başarmış. Filmde şahsen, (*) Atatürk hakkında bilmediğim birçok şeyi öğrendim. (*) Birtakım sahnelerde onun insani tarafına hayran oldum. (*) Birtakım sahnelerde küçüklüğümden beri onun kişiliğine duyduğum hayranlık ziyadesiyle okşandı. (*) Onun liderlik vasfının nasıl adım adım oluştuğunu sosyolog gözlüğümle daha ilgiyle izledim. (*) Ancak sinemadan çıkarken son izlenimim şuydu: “Çocukluğumdan beri bu beşere olan hayranlığım hiç haksız değilmiş…” Bazı sahnelerde içimdeki evladı Fatihan uyandı Ağladım. Dört beş yerinde ağladım. (*) Birtakım sahnelerinde içimdeki “Evladı Fatihan” uyandı. (*) Kimi sahnelerinde, babamın kulaklarımdan hiç gitmeyen, “Oğlum burası bizim son vatanımız. Öteki gidecek yerimiz yok” Rumeli göçmeni vasiyetini hatırlattığı, Kızılelmacılığı reddeden yurtsever yanımı gururlandırdığı anlarda ağladım. Salondan ayrılırken hakim içimdeki en askın his şuydu: “Bu sinemaya gereksinimim varmış…” O nedenle bu sinema hakkında evvelki akşam öğrendiklerimi ve beni etkileyen sahneleri anlatmak istiyordum. Biraz uzun olacak… Ama ilginizi çekeceğini sanıyorum… |
Türk sinema tarihinin en kıymetli üretimi olabilir
Filmin maliyetini, imalcileri Saner Ayar ve Hakan Karamahmutoğlu’nun ağzından birinci kere işittik:
16.5 milyon dolar…
Hollywood için tahminen küçük, lakin Türkiye, hatta Avrupa için büyük bir sayı.
Bu para nasıl çıkarılacak başımda pek canlandıramadım.
Film evvel HBO’ya teklif edilmiş
Film evvel dünyanın en beğenilen imal şirketi olan HBO’ya teklif edilmiş.
Onlar da sıcak bakmışlar.
“Streaming pazarındaki” kriz nedeniyle HBO Türkiye’ye girmekten vazgeçince, ABD dışındaki ülkelerin birçoklarında yerli üretimleri durdurunca vazgeçilmiş.
Bunun üzerine Türkiye’ye gelen Disney devreye girmiş.
Ancak Disney de HBO üzere streaming konusunda finansal zorluklar yaşamaya başlayınca onlar da yerli üretimleri durdurmuşlar.
29 Ekim’de Türkiye’de kasım başında tüm Avrupa’da
İşte bu gelişmelerden sonra üretimciler, gözü pek bir fikirle sineması bütün dünyada vizyona sokma kararı almışlar.
Film iki kısımdan oluşuyor. Biz dün akşam birinci kısmını seyrettik. Atatürk’ün çocukluğundan, Çanakkale Savaşı’nı başladığı günlere kadarki kısımdı bu.
Filmin birinci kısmı Cumhuriyet’in kuruluşunun 100’üncü yıldönümünde, 29 Ekim akşamı Fox TV’de gösterilecek.
Kasım başında Türkiye ve 30 ülkede vizyonda Sonraki takvimi ise şöyle: (*) 3 Kasım’da Türkiye’de sinemalarda ve Kasım ayında 30 ülkede vizyona girecek. (*) İkinci sinema 5 Ocak’ta ve akabinde yeniden 30 ülkede vizyona sokulacak. (*) 2024 Yazında her iki sinema de Fox TV’de yayınlanacak. (*) Ayrıyeten 6 kısım halinde yayınlanması için Amazon ve Netflix’le de görüşmeler yapılıyormuş. |
45 dakikalık “sihirli ışık’ta” çekilen bölümler
Yapımcılardan öğrendiğim en farklı bilgi şuydu.
Filmin bilhassa Çanakkale sahneleri sinemacıların “Magic Light” dedikleri, ışığın en hoş olduğu iki 45 dakikada çekilmiş olması.
Bu anlar, güneşin doğuşu ve batışı sırasındaki “45’er dakikalık” sürelermiş.
Bunun için oyuncular gece yarısından sonra hazırlanmaya başlıyormuş. Deneme çekimleri yapılıyormuş. Ve o 45 dakikada ise gerçek çekimler yapılıyormuş.
3 bin gerçek asker, bin 500 gerçek silah
Filmin savaş sahnelerinde asker olarak 3 bin gerçek insan rol almış.
Christopher Nolan’ın “Dunkerk” sinemasındaki savaş sahnelerini izleyen bir insan için, diğer bir sinemadaki savaş sahnelerinden tatmin olmak imkansız üzere bir şeydir.
Atatürk sinemasında “Dijital çoğaltma” tekniği kullanılmamış.
Onun yerine 3 bin farklı kişi asker olarak rol almış.
Dijital olarak kurgulanan iki sahne, Çanakkale’deki İngiliz savaş gemileri ile Sirkeci garındaki trenmiş.
Filmde bin 500 gerçek silah kullanılmış.
Atatürk’ün kravatları ve gardırobunun sırrı
Hayatım boyunca Atatürk’ün giysi usulünü çok beğendim.
Elbiselerin kumaşları, kısmı, dikimi, bilhassa ceket yakalarındaki Napoli biçimi ince personellik daima dikkatimi çekti.
Ama hepsinden fazla dikkatimi çeken yanı kravatları ve kravatı bağlama biçimiydi.
Hayatımda kravatı onun kadar hoş bağlayan kimseyi görmedim.
O nedenle sinemada gözüm daima onun giysilerinin üzerindeydi.
Hemen söyleyeyim çok başarılıydı.
Avustralya’dan yün, Kayseri’de iplik, Uşak’ta boyama, İstanbul’da dikim
O periyodun, daha kalın kumaşlarını elde etmek için Avustralya’dan özel yün getirtilmiş.
Bu yün Kayseri’de iplik haline getirilmiş.
Uşak’ta boyanmış…
Bu ipliklerden kumaş üretilmiş, İstanbul’da dikilmiş.
Dikkatimi çeken bir öbür şey ise sinemada kravatın birçok sahnede biraz gevşek bağlanmış olduğuydu.
Oysa onun fotoğraflarında daima sıkı bağlanmış kravatlar görüyorduk.
Kostümlerin dizayncısı Gamze Kuş.
Şimdi geleyim sinemanın kendisine ve onu yapan insanlara…
Bir yanda Atatürk, bir yanda Kıvanç Tatlıtuğ
Bana nazaran bu sinemada en ağır işi yüklenen kişi Atatürk rolünü oynayan Aras Bulut’tu…
Önünde şu zorluklar vardı.
Atatürk üzere efsaneleşiş, dokunulmazlık kazanmış, insani yanı biraz geride bıraktırılmış tarihi bir karakter kelam konusuydu.
İkincisi; bu rol için geçmişte dünyada Lawrence Olivier, Kenneth Branagh üzere dev Shakespeare oyuncuları, Sean Connery üzere dev isimler layık görülüyordu.
Türkiye’de ise halktın neredeyse yüzde 80’inin başında bir Kıvanç Tatlıtuğ imajı vardı.
Yapımcı ve direktör ise bu işi 33 yaşında genç bir beşere vermişti.
Aras! Atatürk’ü oynamaya çabalama altında ezilirsin
İtiraf edeyim, geçen ilkbaharda sinemanın birinci fragmanı yayınlandığında düş kırıklığına uğramıştım.
Fragmanda sinemanın birinci sahnesinde Atatürk’ün Çanakkale’de siperlerin üzerine tırmanışı gösteriliyordu.
O sahne bana çok teatral gelmişti ve içimden “Olmamış” demiştim.
Yanılmışım.
Aras Bulut bu işi çok güzel başarmış.
Filmin imalcisi, senaristi, direktörü ile birlikte tarihçilerle aylarca süren konuşmalar yapmış.
Ama en kıymetlisi direktörün onu kenara çekip söylediği şu kelam olmuş:
“Aras Atatürk’ü oynamaya çalışma. Onun altında ezilirsin. Sen bu sinemada, senaryoda yazılan ‘Mustafa’yı oynuyorsun. Onu oynamaya çalış.”
Bence de çok yerinde bir ikaz.
Duygusal anlarını anlattığımız kısımlarda çok zorlandım
Filmden sonra yemekte Aras Bulut’la sohbet ettik.
Kızım Gülümsün televizyon imalcisi. Ondan sık sık işitirim. Aras Bulut üretimci etraflarında çok sevilen ve beğenilen bir aktör.
Üzerine aldığı işin zorluğunun farkında…
“Çünkü kendi başımda da o denli güçlü bir Atatürk var ki” diyor…
Bütün başarısına karşın birtakım fanatik Atatürkçü’lerden, “Atatürk de eleştirilmeli” diyen liberallerden bol bol tenkit alacağını da biliyor.
En çok zorlandığı sahneleri sordum.
“Duygusal anlarında çok zorlandım. Annesine bakışı, kız kardeşi ile bağları, yalnızlıkları, anlık öfkeleri” dedi.
Bu ortada Atatürk’ün babası Ali İstek Efendi’yi Mehmet Günsur’un, annesi Zübeyde Hanım’ı Songül Öden’in, Enver Paşa’yı Sarp Akkaya’nın, Madame Corinne’i Esra Bilgiç’in oynadığını da ekleyeyim.
Muzip, telaşlı, istekleri olan bir Atatürk görmeye ne kadar hazırız?
Çok haklı.
Çünkü efsaneleşmiş bir kişiliğin klişe yanlarını oynamak o kadar güç değil.
Ama onun altındaki insani taraflarına gelince…
En büyük zorluk da, Atatürk hayranları olarak onun bu en derin insani yanlarını görmeye hazır mıyız…
Çok emin değilim…
Atatürk’ün bizim kadar telaşları, istekleri, zaafları olduğuna, en kıymetlisi de muzip bir tarafının bulunduğuna, arkadaşları ile askeri elbise ile birinci fotoğrafını çektirirken, bugünün liselisi bir çocuk üzere onlara takılmalarına…
Atatürk’ün direktörü meğerse sevdiğim sinemanın senaristiymiş
Filmden sonra verilen yemekte sinemanın direktörü Mehmet Ada Öztekin yanımda oturuyordu.
Onunla uzun uzun sohbet ettik.
Meğer benim Türk sinemasında en sevdiğim sinemalardan biri olan “Kaybedenler Kulübü’nün” senaristiymiş.
Ben o sineması “Big Lebowski” sineması üzere tekraren seyretmiş ve daima birebir keyfi almıştım.
Senaryosuna hayran olmuştum.
Oradan, Atatürk üzere bir sinemanın direktörlüğüne geçiş, nitekim farklı bir meslek güzergahı…
Bu sinema teklif edildiğinde onun da görüşü benimkinin birebirmiş.
“Bu ülkede bir Atatürk filmi” yapmak imkansız değilse bile çok zordur.
Dediğim üzere altından muvaffakiyetle kalkmış.
Filmin birinci 20 dakikasında kuşkularım haklıymış dedim
Filmin birinci 20 dakikası bana “Kuşkularımda haklıymışım” hissini verdi.
Atatürk’ün çocukluğunun, babası Ali İstek Efendi ve annesi Zübeyde Hanım ile ilgilerini anlatıldığı kısım biraz teatral kalıyordu.
Ama Atatürk’ün Manastır Askeri İdadisi’nden mezun olduktan sonraki kısmında gerçek Mustafa Kemal kişiliğini görmeye başlıyoruz.
Filmde beni allak bullak eden sahneler Merak etmeyin sinema hakkında çok detaylı bilgi verip seyretme zevkinizi bozmayacağım. Ama büsbütün şahsi birkaç hissimi aktaracağım. Filmde beni en etkileyen sahneleri etkilenme sırasına nazaran yazacağım: (*) Kız kardeşi Makbule’nin, gönlünü aldığı sahne…Orada kız kardeşine o denli bir sarılışı ve bilhassa burnunu iki parmağı ortasına sıkıştırması var ki… Kız kardeşi olan büyük erkek çocukları çok güzel anlar onu… Ağlattı beni… (*) Sofya’daki dans sahnesi: Sofya’da davete yeniçeri kıyafeti ile ve bilerek geç gelmesi, herkesi şaşırtması, orda Dimitrina Kovaçev ile tanışıp dans etmesi, birlikte operaya gidişleri, Carmen dinleyişleri… Atatürk de Sultan Abdülhamid üzere opera tutkunuydu… (*) Trablus’ta, İtalyanlara karşı birlikte savaşacağı Arap aşiretlerinin başkanlarından öğretmen Ömer Muhtar’la yaptığı sohbet ve onun “Hadi gel, yarın vefat göndereceğimiz çocuklarla birlikte yemek yiyelim” dediği sahne… (*) Ve Trakya’da Çanakkale Savaşı öncesi, soğuktan donma noktasına gelen askerlere yaptığı “Size mevt ve zafer vadediyorum” konuşması… Çok ağladım o sahnelerde…
|
Beni çok etkileyen bir diğer detay: Atatürk ve köpeği Alp
Filmde Atatürk’ün hayvan sevgisi de çok etkileyici ve duygusal biçimde anlatılıyor.
Çocukken Selanik’te bir akşam konuta sokakta bulduğu kedi yavrusunu getirmesi.
Sofya’da bulduğu köpek yavrusunu yanına alması.
Adını Alp koyması ve onu Çanakkale Savaşı’nda bile yanında götürmesi…
İnsan Atatürk’ü beşere daha da sevdiren görüntülerdi…
Emeği geçen herkesin ellerine sağlık…
Şimdi biraz da birinci gösterim dışı kulis bilgilerini vereyim.
Kulis 1: Bodrum’da Bakan’la toplantıda alınan kararlar
Disney Plus, diziyi yayınlamama kararı aldıktan sonra Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy devreye girmiş.
Önce Bakanlık Danışmanı Tayfun Topal yapmış.
Sonra Türkiye’de Fox’un Türkiye’deki iki yapımcılarla görüşmüş.
Arkasından Disney’in Türkiye’deki iki yöneticisi Cenk Soner ve Mehmet İcağasıoğlu, Bakan’ın Bodrum’daki meskenine davet edildi.
Ortadaki en büyük sorun, sinemanın dijital haklarıydı.
Daha evvel Disney tarafından satın alındığı için öteki dijital kanallarda da yayınlayamayacaktı.
Bakan’ın teşebbüsleriyle de sinemanın dijital hakları özgür kalınca Amazon ve Netflix’le görüşme yolu da açıldı.
Kulis: Sinemanın galası 23 Ekim’de AKM’nin en büyük salonunda
Beni en şaşırtan ve sevindiren gelişme ise sinemanın galasının İstanbul Atatürk Kültür Merkezi’nde yapılmasının kararlaştırılmasıydı.
AKM’nin 2200 kişilik en büyük salonunda 23 Ekim’de dev dijital ekranda gösterimi yapılacak.
Bu ortada Kültür ve Turizm Bakanlığı “Film Mirasım” isimli bir uygulamayı devreye soktu.
Atatürk’e ilişkin bütün belgesel nitelikteki sinemalar bugünün teknolojisi ile renklendirilerek ve temizlenerek bu uygulamaya kondu.
Meraklısı olan herkese duyururum.
Son kelamım şu.
Umarım bu sinema ülkemizde Atatürk ve 100 yıl evvel bize bıraktığı Cumhuriyet üzerinde ortak bir his beraberliğinin oluşmasına katkıda bulunur.
Ertuğrul Özkök’ün “Zamanın Ruhu” başlığıyla “Newsletter” formatında paylaştığı yazısı.
