* Hikmet Sami Türk
8 Mayıs-30 Ağustos 2013 tarihleri ortasında, İstanbul Taksim’deki Seyahat Parkı’nda yapılan aksiyonlar hasebiyle açılan davada Türk Ceza Kanunu’nun 312. unsurunda yazılı “Cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Cumhuriyeti Hükümetini ortadan kaldırmaya yahut misyonlarını yapmasını kısmen yahut büsbütün engellemeye teşebbüs” cürmüne “yardım” ettiği gerekçesiyle Türk Ceza Kanunu’nun 39. hususuna nazaran 18 yıl mahpusla cezalandırılmasına ve kararla birlikte tutuklanmasına İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesince 25.4.2022 tarihinde karar verilen, tahliye istemiyle birlikte yaptığı istinaf başvurusu Bölge Adliye Mahkemesi’nce 28.12.2022 tarihinde reddedilen Can Atalay, bu karar Yargıtay 3. Ceza Dairesinde temyiz incelemesinde iken, 14 Mayıs 2023 milletvekili genel seçimlerinde TİP adayı olarak Hatay milletvekili seçildi. Yasama dokunulmazlığı kazanması nedeniyle hakkındaki davada Anayasa’nın 83. unsuruna nazaran durma kararı verilmesi ve tahliye edilmesi istemi, Yargıtay 3. Ceza Dairesinin 13.7.2023 tarihli kararıyla reddedildi.
Bunun üzerine Hatay Milletvekili Atalay, hak ihlâli nedeniyle Anayasa Mahkemesi’ne kişisel müracaatta bulundu. Anayasa Mahkemesi’nce ceza infaz kurumundan tahliye edilmesi tarafında 25.10.2023 tarihinde verilen karar, gereği için İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesine, oradan gönderildiği Yargıtay 3. Ceza Dairesinin 8.11.2023 tarihinde verdiği kararla tanınmadı. Üstelik 3. Ceza Dairesi, Anayasa Mahkemesi’nin 25.10.2023 tarihli kararıyla yetkisini aşarak Anayasa’yı ihlâl ettiği argümanıyla hak ihlâli kararı veren üyeler hakkında hata duyurusunda bulundu(1).
Anayasa’da “Yüksek mahkemeler” ortasında birinci sırada yer alan Anayasa Mahkemesi üyeleri hakkında verdikleri karar hasebiyle isimli yargının en yüksek mercii olan Yargıtay tarafından kabahat duyurusunda bulunulması, ülkemizde daha evvel gibisi görülmemiş bir garabettir.
Bu makalenin asıl konusunu oluşturan Anayasa Mahkemesi’nin Atalay hakkındaki kararının temelindeki hukuksal durumu ve verilen kararı ana çizgileriyle şöyle özetleyebiliriz.
Yasama dokunulmazlığı
Anayasa’nın “Yasama dokunulmazlığı” kenar başlıklı 83. unsurun II. ve III. fıkralarında şu kararlar yer almaktadır:
“Seçimden evvel yahut sonra bir cürüm işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılana-maz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hâli ve seçimden evvel soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü hususundaki durumlar bu kararın dışındadır. …
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden evvel yahut sonra verilmiş bir ceza kararının yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik mühletince zamanaşımı işlemez.”
Anayasa’nın 34. unsurunda öngörülen ‘silâhsız ve hücumsuz toplantı ve şov yürüyüşü’ düzenlemekle Türk Ceza Kanunu’nun 312. unsurunda yazılı kabahat işlenmiş olmaz. Can Atalay’la birlikte 8 sanık hakkında açılan dava, 1940 yılında yıkılıp Seyahat Parkı yapılmış olan Topçu Kışlası’nın AVM ve rezidans olarak kullanılmak üzere yine inşasına karşı başlayan protesto hareketlerinin ülkenin çeşitli bölgelerinde şiddet olaylarına dönüşmesi ile ilgilidir. Terör olayları olarak bunların faillerini bulup yargılamak gerekir. Lakin Anayasa’nın 34. unsuruna uygun toplantı ve şovlar hakkında Türk Ceza Kanunu’nun 312. unsurunu uygulamak isabetli değildir. Kaldı ki –Türk Ceza Kanunu’nun 302 ve 309. unsurlarından farklı olarak– 312. hususun Anayasa’nın 14. unsuru kapsamında kıymetlendirilmesi de tartışabilir niteliktedir.
Her durumda Anayasa’nın 83. unsurunun III. fıkrası uyarınca bir TBMM üyesi hakkında seçiminden evvel yahut sonra verilen ceza kararının infazının bu sıfatının sona ermesine bırakılması mecburidir.
Anayasa Mahkemesi’nin kararı
Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu’nun Şerafettin Can Atalay’ın 2023/5398 numaralı başvurusu üzerine verdiği 25/10/2023 tarihli Kararın “Hüküm” fıkrası şöyledir:
[Başvurucunun]
A.1. Seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakkının ihlâl edildiğine ait argümanın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA OYBİRLİĞİYLE,
2.Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlâl edildiğine ait argümanın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA OYBİRLİĞİYLE,
B.1. Anayasa’nın 67. unsurunda garanti altına alınan seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakkının İHLÂL EDİLDİĞİNE … OYÇOKLUĞUYLA,
2.Anayasa’nın 19. hususunda garanti altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının İHLÂL EDİLDİĞİNE … OYÇOKLUĞUYLA…
D. Kararın bir örneğinin hak ihlâllerinin ortadan kaldırılması için müracaatçının yine yargılanmasına başlanması, mahkûmiyet kararının infazının durdurulması, ceza infaz kurumundan tahliyesinin sağlanması ve yine yapılacak yargılamada durma kararı verilmesi biçimindeki süreçlerin yerine getirilmesi için İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesine (E.2021/178) GÖNDERİLMESİNE,
E. Müracaatçıya net 50.000 TL manevî tazminat ÖDENMESİNE…
H. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 25/10/2023 tarihinde karar verildi.”
Verildiği tarihten 2 gün sonra Resmî Gazete’de yayımlanan bu Karar(2), şimdi uygulanmadı.
Değerlendirme
Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin Anayasa Mahkemesi’nin yetkisini aşarak Anayasa’yı ihlâl ettiği tezi, tüzel destekten mahrumdur. Zira Anayasa’nın 148. unsurunun I. fıkrasına nazaran Anayasa Mahkemesi’nin vazife ve yetkilerinden biri de, “bireysel müracaatları karara” bağlamaktır. Bu unsurun III. fıkrasına nazaran, “Herkes, Anayasada garanti altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Kontratı kapsamındaki rastgele birinin kamu gücü tarafından, ihlâl edildiği savıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Müracaatta bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir.” Husus ile ilgili öteki kararlar, IV-V. fıkralarda düzenlenmiştir.
Anayasa’nın 153. unsurunun VI. fıkrasına nazaran; “Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazetede çabucak yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, yönetim makamlarını, gerçek ve hukuksal şahısları bağlar.” Münasebetiyle bu kararlar, tüm yargı organları üzere Yargıtay’ı da bağlar.
30.3.2011 tarih ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Metotları Hakkında Kanun’un ferdi müracaatlarla ilgili “Kararlar” hakkındaki 50. hususunun 2. fıkrasına nazaran “Tespit edilen ihlâl bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlâli ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yine yargılama yapmak üzere evrak ilgili mahkemeye gönderilir. … Yine yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlâl kararında açıkladığı ihlâli ve sonuçlarını ortadan kaldıracak halde mümkünse belge üzerinde karar verir.”
Sonuç
Anayasa ve 6216 sayılı Kanun’un anılan kararları, farklı hiçbir yoruma yer bırakmayacak kadar açıktır. Bu türlü olduğu hâlde bu kararların gereğini yerine getirmemek, Anayasa ve maddeyi tanımamak manasına gelir. Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 8.11.2023 tarihli kararıyla Anayasa ve yasa tanımaz bir tavır benimsemiştir. Asıl Anayasa ve yasa ihlâli budur.
“Mahkemelerin bağımsızlığı”, Anayasa’nın bu kenar başlığını taşıyan 138. hususunun I. fıkrasında sonlarıyla birlikte gösterilmiştir: “Hâkimler, misyonlarında bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî kanaatlerine nazaran karar verirler.” Anayasal çerçeve budur.
__________________
(1) Bu mevzudaki gazete haberi için bk. Cumhuriyet, 9.11.2023, s. 4 “Yargıtay, AYM’nin Can Atalay kararını tanımadı, ihlâl oyu verenler hakkında hata duyurusunda bulundu. Yargıda meydan okuma”.
(2) Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu’nun 25/10/2023 tarih ve 2023/53898 sayılı Kararı için bk. T. C. Resmî Gazete, 27.10.2023, S. 32352, s. 68-100, karşı oy yazıları: 101, 102.
* Bu yazı Karar gazetesinden motamot alınmıştır…
