57 yıl sonra New York’tan Antalya’ya: Boubon’un bronz büstü geri dönüyor

ANTALYA – ABD’de çalıntı olduğu ortaya çıkan bir yapıtın daha Antalya’da sergilenmek üzere Türkiye’ye iade süreçleri başlatıldı. Roma imparatorları Marcus Aurelius ya da Septimus Severus’un kızına ilişkin olduğu sanılan, gerçek insan boyutundaki ‘Bir Bayanın Portresi’ isimli bronz büstün, son durağının kaçırıldığı Burdur’daki Boubon Antik Kenti olacağını aktaran yetkililer, yapıtın evvel Antalya’da, akabinde da Burdur’da sergilenebileceğini söyledi.

Bronz büstün New York Bölge Savcılığı’na teslim edildiği aktarıldı. Yapıtın Türkiye’ye iade prosedürlerinin vakit alacağı ve bu süreçte karşılıklı yazışma trafiği yaşanacağı belirtildi. Yapıtın Antalya’ya getirileceği kademede Antalya Arkeoloji Müzesi’nde stant alanı hazırlanacak. Antalya’da 1 yıl civarında sergilenecek olan büst, sonrasında Burdur’a gönderilecek.

57 YIL EVVEL KAÇIRILDI

Burdur’da bulunan Bubon Antik Kenti 1960’larda yağmalandığında Türkiye’den kaçırıldığı düşünülen eser, Manhattan üzerinden eski yapıtların ticaretini yapan kaçakçılık ağına yönelik devam eden soruşturma kapsamında ele geçirildi. Yaklaşık 57 yıldır ABD’deki Worcester Sanat Müzesi’nde sergilenen bronz büstün yasa dışı yollardan ABD’ye sokulduğunu gösteren kanıtlar ortaya çıktı.

Müzeden yapılan açıklamada, kurumun ‘Bir Bayanın Portresi’ isimli yapıtı Ekim 1966’da hakkında çok fazla bilgi edinemeden satın aldığı, satıcının, ‘eseri Güneydoğu Anadolu bölgesinde tıpkı yıl bulduğunu’ söylediği yazıldı. Savcılığın araştırması sonucunda yapıtın çalıntı olduğu belirlendi. Sanat müzesi yetkilileri, etik standartları gözeterek, Roma devrinden kalma büstün iadesine katkı sağlamaktan onur duyduklarını söz etti.

YORGUN HERKÜL İÇİN 31 YILLIK ÇABA

Boubon’dan kaçırılan bronz büst, Antalya’ya getirilerek yurda dönüş yapacak birinci kıymetli eser değil. Daha evvel imkansız işleri başardığı için ‘Yorgun Herkül’ olarak bilinen Herakles’in heykeli ve lahdinin 6 yıl ortayla yurda dönüşü sırasında da Antalya Havalimanı’nda heyecanlı bekleyiş yaşanmıştı.

Herakles’in Türkiye’ye dönme kıssası ise şöyle: Türkiye’nin yetiştirdiği kıymetli arkeologlardan Profesör Jale İnan, Antalya’da Aksu ilçesindeki Perge Antik Kenti’nde 1980 yılında yaptığı hafriyatta ikinci yüzyıldan kalma bir Roma heykelinin alt kısmını buldu. ‘Yorgun Herkül’ isimli heykelin üst kısmı yıllar evvel Amerika’ya kaçırılarak devrin en tanınmış antik eser koleksiyonerlerinden Leon Levy-Shelby White çiftine satılmıştı. Kayıp kesimin Antalya’ya geri getirilmesi tam 31 yıl aldı. Israrlı bir uğraşın eseri olan geri dönüş hikayesi 1990 yılında başladı. Bir akademisyen, New York’taki Metropolitan Sanat Müzesi’ni gezerken burada sergilenen yarım bir yapıtın, Antalya Müzesi’nde alt kısmı sergilenen heykelin kayıp üst kesimi olduğunu fark etti. Türkiye’nin o günden itibaren heykeli geri almak için başlattığı teşebbüsler 22 Eylül 2011’de tamamlandı. Antik kentten kaçırılan 1800 yıllık Yorgun Herkül heykeli o yıl Türkiye’ye döndü ve tek modül olarak sergilenmek üzere Antalya Havalimanı’na taşındı.

‘HERAKLES LAHDİ’ İKİZİNİN YANINDA

Ardından Heralkes Lahdi, kaçırıldıktan 50 yıl sonra İsviçre’nin Zürih kentinden ilişkin olduğu topraklara geri döndü. Antalya Müzesi’ne 235 santimetre uzunluğunda, 112 santimetre genişliğinde ve 3 ton tartısındaki yapıtın konulacağı özel bir podyum yapıldı ve ikizinin yanında 22 Eylül 2017’den itibaren sergilenmeye başladı.

Yunan mitolojisinde Herakles, Roma mitolojisinde ise Herkül olarak bilinen bu yarı rabbin, Zeus ve Alkmene’nin oğlu olduğu biliniyor. Verilen 12 imkansız işi başaran Herakles’in öyküsünün anlatıldığı lahdin üzerindeki her sahne geçişinde mitolojik kahramanın fizyolojik değişimi görülüyor. Bu işler şöyle tasvir ediliyor: Nemea Aslanı’nı yenmek, Lerna gölündeki çok başlı yılan Hydra’yı öldürmek, Artemis’in kutsal hayvanı Kyreneia Geyiği’ni yakalamak, Erymanthian Dağı’ndaki büyük yaban domuzunu canlı yakalamak, Augias’ın ahırlarını bir günde temizlemek, Stymphalos’dan insanların rahatını kaçıran Stymphalian kuşlarını kovmak, Poseidon’un Minos’a verdiği Girit Boğası’nı getirmek, Trakya hükümdarı Diomedes’e ilişkin dört yırtıcı kısrağı yakalamak, Amazonlar kraliçesi Hippolyta’dan büyülü kemerini almak, 3 gövdeli dev Geryoneus’un sığırlarını çalmak, Hesperidler’in altın elmalarını getirmek, Hades’in ölüler ülkesini koruyan Kerberos isimli köpeği yeryüzüne çıkarmak.

‘TÜRKİYE’YE GETİRİLMESİYLE 13’ÜNCÜ İŞ DE BAŞARILMIŞ OLDU’

Perge atölyesi işçiliğini yansıtan Herakles Lahdi’nin yarım yüzyıl sonra konutuna dönmesinin tarihi ehemmiyetini açıklayan Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Çevik, “Asıl değerli olan yapıtın vatanına dönmesidir. Zira eserler doğduğu yere aittir. Doğdukları yerden koparılıp diğer yerlere götürüldükleri andan itibaren kimliklerini yitirirler ve o diğer yerde yalnızca bir nesneye dönüşürler. Ancak meskenlerine döndükleri vakit tekrar kıssanın güçlü bir modülü olurlar. Onların tekrar kimliklerine, anayurtlarının da kültürel arşivine kavuşması için bütün bu gayret. O yüzden kaçırılan tüm yapıtların peşindeyiz. Herakles, 12 imkansız iş başardı. Onu anlatan yapıtların yine yurduna getirilmesiyle 13’üncü iş de başarılmış oldu” dedi.

BRITISH MUSEUM’DAKİ ‘NEREİDLER’ SEMBOL OLDU

Antalya’dan yurt dışına kaçırılan 8 tarihi yapıtın iadesi için başlatılan ‘Eserler İlişkin Olduğu Yerde Güzel’ isimli bir toplumsal sorumluluk projesinden bahseden Antalya Tanıtım Vakfı (ATAV) Lideri Yeliz Gül Ege, bu kapsamda yapılan teşebbüsleri anlattı: “Yurt dışında bulunan Nereidler Anıtı, Harpy Anıtı, Payava Lahti, Ksanthos Anıtı, Trysa Heroonu, Myra Kaya Mezarları’ndan bir çocuk kabartması, Perge’den bir Thyke Heykel ve Kordydalla Hazinesi’nin yer aldığı bir imza kampanyası başlattık. Ağır ilgiyi görünce bu topraklara ilişkin olan lakin yurt dışında sergilenen yapıtları tanıtmaya karar verdik. Sembol olarak Kaş’ın Xanthos Antik Kenti’nden götürülüp İngiltere’deki British Museum’da sergilenen Nereidler Anıtı’nın bir replikasını yaptık ve Antalya Havalimanı’nın Dış Sınırlar Terminali’ne yerleştirdik. Kartpostal ve broşürlerle turistlere bu hoş anıtın bu topraklardan koparıldığını anlattık.”

UNESCO’YA ANTALYA’DAN BİR SES

Terminale kurulan ışıklı panolarda Antalya’dan kaçırılan 8 yapıtın görsellerini de paylaşıp, hangi müzelerde olduklarını duyurduklarını söyleyen Yeliz Gül Ege, “Yine bu panolarda Elmalı Sikkeleri’nin, Yorgun Herkül’ün ve Herakles Lahdi’nin de ülkemize uzun uğraşlar sonucu geri getirildiğini anlattık. Anadolu’dan yurt dışına çıkarılmış tüm yapıtları tanıtıp bu mevzuda kamuoyu oluşturmak için hazırlanan proje için www.culturalheritages.org isimli bir web sitesi hazırlandı. Anıtın fotoğraflarının yer aldığı kartpostalların üzerindeki karekodlarla web sitesini ziyaret ve ‘Eserler ilişkin olduğu yerde hoş midir?’ sorusuna karşılık imkanı sağladık. UNESCO’nun müsaadesiz tarihi eser el değişimine karşı yürüttüğü bir kamuoyu çalışması var. Biz de buna Antalya’dan bir ses veriyoruz. Tüm bu çalışmalar ve toplanan imzalar, yapıtlarımızı yurda geri getirme teşebbüslerinde elimizi güçlendiriyor” dedi.