İstanbul’u az biraz keşfettiğim için, Beyoğlu’nda gezmeyi, kaybolmayı öğrendiğimden beri aslında buranın mekansal bir tecrübe olduğunu düşünürüm. Bitmeyecek bir keşif bu bana kalırsa. Yıllardır bu kentte yaşıyor olsanız da sizi bir yapı, bir hayat dokusuyla şaşırtabilir bir semt.
İKSV İstanbul Tiyatro Festivali’ne genel bakışta, programdaki Beyoğlu odağı bu bakımdan dikkat cazipti. Oyunların sahneleme biçimleriyle o yerlere tekrar bakmak şaşırtan. Şenlikteki ilgili kısımda Büyük Şığı Apartmanı, eski Alkazar Sineması (şimdiki ismiyle Hope Alkazar), Beyoğlu-Karaköy tünel istasyonunun bulunduğu Metrohan seçilmişti. Bu üç yerde geçen üç oyundan bu yazıya mevzu olanı; İstos Yayın, İstos Sinema’nın (Yapım) ve yeni açtıkları İstos Sahne’nin imza attığı ‘Büyük Şığı Apartmanı’…
Oyun, apartmanın inşasının ya da sahiplerinin değil de, eski ve yeni sakinlerini, onların şimdiki vakitte çakışan kıssalarını anlatıyor. Oraya döneceğim tekrar lakin fakirlerin barınması için bir hayır işi olarak yapılan apartman hakkında benim üzere daha çok şey merak edenler Enver Sedat Kurubaş’ın “Zarifi Apartmanı dar bir geçitle birbirine bağlanıyor. Özgünlüğünü koruyan ve birçok taraftan bozulmamış yapı, katlar ortasında telefon ilişkisini sağlayan panosu, katlar boyunca uzanan çöp sistemi, giyotin pencereleri, seramik ve ahşap yer döşemeleri, rüzgarlık kapısı ve floral süslemeleriyle Pembe Çıkmazı’nda keşfedilmeyi bekliyor” diyerek fikir veren Vesaire’deki yazısını okuyabilirler.
“Ve perde” diyerek oyunun metinlerinden, anlattığı kıssalardan ilerleyelim. ‘Büyük Şığı Apartmanı’, birbirine eklemlenen fakat kolları budaklarıyla bağımsız oyunlar olabilecek üç episod olarak gelişiyor. Beyoğlu’ndaki bu Rum apartmanın her bir dairesinin kapısını sırayla seyirciye açıyor oyun.
Büyük Şığı Apartmanı. Fotoğraf: Fatih Yılmaz.İlk episod, sirkeli kurabiye kokusunun eşliğinde Rodoslu turist Elefteria ve garsonluk yapan Serap’ın müsabakası oluyor. Birbirinin lisanını bilmeyen bu iki bayan, translate yardımıyla Yunanca, Türkçe ve İngilizce karması fakat en çok bakışlarla birbirini yavaş yavaş anlıyorlar. Birbirini anlamak fırsat ve vakit gerektiren bir şey değil midir zaten! Bu misafirlik, bildikleri ve bilmedikleri anıları canlandırıyor. Elefteria, Serap’ın kiracısı olduğu dairenin kolonundan kirişine, evvelce olmayan kapılarından bölmelerine, dekoruna kadar anlatırken; Serap, düşlerinde gördüğü lakin hiç gitmediği, Yunanistan’daki kıyıda bir meskeni tanım ediyor. Konutların anlatısı, müsabakayı giderek daha gerçek kılıyor. Bu kısım, bir vakit yaşadığımız, sık ziyaret ettiğimiz, sevdiklerimizin adresi olan, birlikte inançta hissettiğimiz ev/yurt/memleket üzerine derin bir düşünme alanı halini alıyor.
BEYOĞLU’NUN DÖNÜŞÜMÜ
İkinci episod, oyunu daha yükseğe tırmandırıyor. Çatı katında yaşayan bir vakitlerin Rebetiko müzikçisi Hrisula’nın aslında içinden yolcu edemediği hayaletleriyle tanışıyoruz. Birlikte müzik yaptığı, “canımın içi” diye seslendiği kardeşcağızı, aşkı ve tahminen daha hangi yakınları bir gün aniden “evinden”, “yurdundan” gönderilirken; o, bir sürü pişmanlık, müzik ve hasretle kalmış bir müzisyendir. O sohbetler, birlikte çalıp söyledikleri günler, gülüp eğlenip dans ettikleri hoş anlarda asılı kalan bir hayat Hrisula’nınki; o geçmişi bugün olarak yaşıyor bir nevi. Bir gecede “Türk olmayan Rum vatandaşların” gönderilmesinin de büyük bir kesimi olduğu tarumar yüzyılının, kentin, Beyoğlu’nun “dönüşümünün” hakikat anlaşılması için dirseklerden olacak bir yer burası. Zarurî vedalaşmaların tamamlanamadığının da…
Üçüncü episod, yeniden geçmişle bugünün ortasında bir yüzleşme öyküsü. Devrimci bir genç olan Aslan’ın, oğlunu bekleyen Leandros’a sığındığı birkaç saatte pek çok hesaplaşma yaşanıyor. Apartmandaki döşemelerin gıcırtısına dahi gizlenmiş anıları fark ettiren bu kısım, çok boyutlu inkarın dökümü oluyor. Türkiyeli Rum, Ermeni ve Yahudi toplumların soykırım, katliam, pogrom, sürgün, varlığına el koymalarla sınanmış koca tarihine uzun müddet sırtını dönenlere, solculara da eleştirisini kapsıyor. Travmalarla dairesine saklanmış bir babanın, evladının kimliğini ondan saklamasını da…
‘Büyük Şığı Apartmanı’, küçük ve kolay yerlerden, hatta klişe sayılabilecek anlatılarla kuruyor metnini. Müzikler, kurabiye tanımları, antikalarla örülen metin, öbür ellerde turistik olabilecekken ya da demagojik bir lisana savrulabilecekken reji fikirleri ve içerden bilenlerin metne iliştirdiği nüanslarla bu risklerden sıyrılıyor. Yeniden de birebir anda pek çok sıkıntısı anlatma eforunun bir risk olmayı sürdürdüğünü düşünüyorum. Türkiye, kuşkusuz her tekil öykünün çoğul katmanlarının olduğu bir yer. Bugünün İstanbul’undan Beyoğlu’ndan bakarken, mesela bir Rum anlatısının LGBTİ+’larla, Gezi’yle vs kavşaklarda buluşması kaçınılmaz tahminen de. Bilmiyorum… Hâlâ sesli düşünüyorum. Şimdiki metinler ortasında kolektif yazılmasıyla az sayıdaki örnekten biri olduğunun altını çizelim.
DEKOR VE KOSTÜMLERDEKİ SADELİK
Oyuncuların profillerinin farklılığı düşünüldüğünde, oyunculukların su ayarı istikrarı de dikkate kıymet. Bu türlü bir oyuncu takımını; yani çok lisanlı de oynayabilen, hem az hem çok bilinen isimleri oyunculuk performansları bakımından eşit uzaklıkta bir ortaya getirebilme yetisi İstos’un sinema tecrübesinin katkısıdır tahminen de. Dekor ve kostümlerdeki sadelik, işin kolay olduğunu düşündürebilir. Öbür yandan, sadelik en zoru da olabilir; bu başlıkta da eskiyi de yeniyi de anlatan hiçbir kesimin öykü içinde sakil durmadığını belirtebiliriz.
Yine dekorla rejinin en hoşu birlikteliklerinden biri tül perde kullanımı olmuş. Perdeler bazen kısım sonu ya da başını işaret etmekle birlikte direktörün sihirli değneği olmuş adeta. Projeyi tasarlayan ve yöneten İlyas Özçakır, bir tül perdesinden barkovizyon yaratmış. İkinci kısımdaki bu hareket, vakitler ortası bir geçişi gösterirken sinema ve tiyatronun görsel imkanlarını birlikte kullanabilmeyi de sağlamış. Perdeye yansıyan anlar, sahnedekilerle birlikte gidenleri geri getiriyor, artık olmayanlarla birlikte müzikler söyletebiliyor ya da karakter kendi gençliğiyle karşılıklı çiftetelli oynayabiliyor. Artık çağdaş sahneleme denince akla birinci gelenlerden olan tiyatrodaki görüntü kullanımları büyük yapım işi üzere görülürken, burada tül perde üzere bir aparat, daha estetik hatta organik bir görsel form halini alıyor.
‘BÜYÜK ZAFİRİ APARTMANI’NA GELİRKEN DİNLEYECEĞİNİZ ŞARKILAR
Kendi kıssasını kendisi anlatmak üzerine beni çokça düşündüren oyun, seçtiği müziklerle da bu farkı yaratıyor. Kendilerini bir “renk” ya da “zenginlik” olarak takdim eden bakıştan kurtarıp, kültürel cephanelerini çıkarıyorlar ‘Büyük Şığı Apartmanı’nı sahnelerken. Kimi müziklerin Rumca söylenen versiyonları ve Türkçe yorumları birlikte duyulabiliyor. Haris Alexiou “O Doktor”, Andrey Babayev ile Rashid Beibutov yorumuyla “Nazende Sevgilim” onlardan… Her bir müziğin kıssaların ruhunu üflediği oyunun playlisti de geçtiğimiz günlerde “Büyük Şığı Apartmanı’na gelirken dinleyeceğiniz şarkılar” diye kodlanarak paylaşıldı, dinlemek isterseniz o da burada.
Sona gelirken İstos’un bir çatı olarak yayıncılık ve sinema alanında bugüne kadar kıymetli çalışmalar yaptığını ve buna devam ettiğini not düşelim. Ayrıyeten bu çatı altında müzik çalışmaları yürütüldüğü, tıpkı isimle koro çalışmaları da yaptıklarını. Türkiye Rum toplumunun tarihini, bugününü anlatmanın yanı sıra günümüzden üretimleri sürdürdüklerini de. Zelzele devrinde Nehna’nın yas alanı ya da Kıraathane Kitap Şenlikleri’nde etkinliklere konut sahipliği de yapan bir mekansal rolü olmasıyla bir arada İstos’un bu birinci tiyatro işi olma özelliğini de taşıyor. “Anlatılan kentin hikâyesidir” sloganıyla kendini takdim eden İstos Sahne, böylelikle ziyaretçilerini ağırlamaya dönem uzunluğu devam edecek. Başta söylediğim sürprizlerle dolu Beyoğlu’nun Katip Mustafa Çelebi Sokağı’nda yürürken köşeyi dönüp kendinizi bulduğunuz Pembe Çıkmazı’nda Büyük Şık Apartmanı’yla ve İstos ailesiyle karşılaşabilirsiniz.
Projeyi Tasarlayan, Yöneten: İlyas Özçakır
Yazanlar: H. Can Utku, İlias Maroutsis, Fulya Hasret, Sandra Penso, İlyas Özçakır, Çağdaş Ekin Şişman
Yapımcı: Anna Maria Aslanoğlu
Oynayanlar: Çağdaş Ekin Şişman, Gafur Uzuner, Pınar Fidan, Rasmi Tsopela, Umut Çınar
Videoda Oynayanlar: Ali Baran Özcan, Andreas Sarantidis, Çağdaş Ekin Şişman, Oğulcan Arman Uslu, Yusuf Tan Demirel
Video Direktörü Kurgu: Sandra Penso
Yardımcı Direktör: Melis Balaban
Dekor Tasarımı: Osman Özcan
Dekor Asistanı: Banu Güçlü
Kostüm Tasarımı: Müge Orha
Kostüm Asistanı: Gizem Tuğan
Işık Tasarımı: Utku Kara
Ses Tasarımı: Berkant Kılıçkap
Video Ses Kayıt Teknisyeni: Orhan Koçalan
Video Işık Teknisyeni: Kemal Keçeci
Yapım Uyum: Gülenay Koçak
Prodüksiyon Asistanı: İsmet Ekin Arı
Afiş Tasarımı: Gökhan Kâfi – D’art Duvar
Sosyal Medya: Enver Sedat Kurubaş
