Kim demiş arkadaşın kısa sürer dostluğu?

Şirvan Erciyes

Saatlerin mutlak bir şimdiye ayarlandığı günlerde, geçmişi, hakikat bağlamında, bugüne dahil etme uğraşında bir kitap yayımlandı. Şair Sabahattin Umutlu’nun, edebiyat arkeolojisi sayabileceğimiz yapıtı ‘Sen Benim En Yeterli Arkadaşımsın / Kayıp Şiirin Poetikası: Arkadaş Z. Özger’ (1) ismini taşıyor.

Alışıldık formların uzağında, imlaya, hizaya girmeye, şairlere ve hatta şiire meydan okuyan bu çalışma, kolaj bir yapıda kurgulanmış. Yer yer dağınık izlenimi veren kitap, Arkadaş Z. Özger’e dair merak edilen, tartışılan, unutulan ya da taammüden unutturulmak istenen ne varsa gün yüzüne çıkarıyor.

TÜM SIFATLARDAN ÖTE ARKADAŞ Z. ÖZGER

Çoğumuz Arkadaş Z. Özger’i, ‘Pencere ve Aşkla Sana’ şiirlerinden yapılan bestelerle tanıdık, bizimle yaşayan isimlerden biriydi. Gördüğü azap nedeniyle ölmüş devrimci bir şair. ‘Sen Benim En Yeterli Arkadaşımsın’, bu kıssanın eksik, yanlış, taammüden çarpıtılmış yanlarını ortaya çıkartıyor. Tüm sıfatlardan öte, sevinçleri, heyecanları, umutları ve sıkıntılarıyla hoş bir yüreği şuurumuza katıyor.

Sabahattin Umutlu’nun, Arkadaş Z. Özger’e dönük otuz yıl geriye uzanan ilgisini bilenler vardır kesinlikle. Erken yaşta, kuşkulu bir vefatla dünyadan ayrılan şair, son yıllarda neredeyse ikonik bir hal almaya başladı. Şiirleri, poetikası, hayatı gerçeklikten kopartılarak tanınan kültür objesine dönüştürülmeye çalışıyor. ‘Sen Benim En Âlâ Arkadaşımsın, bu eforun karşısında durmaya aday.

Sabahattin Umutlu, Arkadaş Z. Özger’e dair ne varsa derleyip toparlayarak titiz bir arşiv oluşturmuş. Özger’e dair çeşitli mecralarda yayımlanan pek çok yazısına rastlamak mümkün. ‘Sen Benim En Güzel Arkadaşımsın’, Umutlu’nun yazıları yanı sıra Özger’e dair farklı isimlerin yazılarını bir ortaya getirmiş. ‘Arkadaşça Yazılar’ kısmında; Ali Özpalanlar, Halit Özboyacı, Can Gürses, Tahir Abacı, Emek Erez, Gün Zileli, Erkan Dündar, Bawer Çakır’ın yazıları yer alıyor. Ayrıyeten Arkadaş Z. Özger’i tanıyan, onunla bir biçimde bağlı birtakım isimlerle yapılan söyleşilerle, Özger’den geriye kalan karanlık sorulara karşılıklar aranmış. Bu söyleşiler, Ali Özpalanlar, Ahmet Orhan, Gün Zileli, Nedim Yeşiloğlu ve Lemi Özgen’le gerçekleştirilmiş.

ARKADAŞ Z. ÖZGER’DEN SEYAHAT’E, ŞAİRLERE VE EDEBİYAT ORTAMINA

‘Sen Benim En Düzgün Arkadaşımsın’, yazı ve söyleşiler dışında, Arkadaş Z. Özger’in kitaplarına girmeyen iki şiirini, el yazısıyla kaleme aldığı mektupları, birtakım fotoğrafları, gazete kupürlerini, ondan geriye kalan alınacak kitaplar listesini, bir hipertekst denemesini içeriyor. Kelam konusu eser, odağına Özger’i almakla birlikte Özger’den yola çıkarak farklı şairlere, müelliflere, sinemalara, Gezi’ye, dönemin ve şimdinin edebiyat ortamına uzanıyor. Bu kadar çeşitliliği bir ortaya getirmiş olması kitabın dikkate kıymet yanlarından biri.

Edebiyat tarihimizde kıymetli yer tutan polemiklerin benzerlerine rastlamak artık neredeyse imkansız. Kelamla tabir edilen itirazlar, tenkitler yazılmadığı için bir süre sonra söyleyen tarafından bile unutularak sönüyor. İtirazı yüksek sesle ve yazılı olarak belgelendirmek, fikrin ve edebiyatın gelişimi için gerekli. ‘Sen Benim En Yeterli Arkadaşımsın’ itiraz ediyor, eleştiriyor; gerekçelendirerek ve yazılı olarak. Birinci itiraz, Arkadaş Z. Özger ismine verilen mükafata ait. Sabahattin Umutlu, özelde Arkadaş Z. Özger Mükafatı, geneldeyse ödül düzeneğine dair tenkit ve itirazlarını lisana getirmiş. Tekrar bir öbür itiraz, Özger, yayımlanacak kitabının ‘Sakalsız Bir Oğlanın Tragedyası’ ismini taşımasını istediği halde bu dileğin görmezden gelinmesine. Bu ismin, Özger’in anısına ziyan vereceği gerekçesiyle yok sayılması nereden bakarsak bakalım anlaşılacak üzere değil. Özger’in, vefatın akabinde şiirleri, ‘Şiirler’ (1974) ve ‘Sevdadır’ (1984) isimleriyle kitaplaştırılmış. Lakin 2014’e gelindiğinde, şiirler vasiyete uygun olarak, ‘Sakalsız Bir Oğlanın Tragedyası’ ismiyle yayımlanmış. Tüm bu süreç ve bahisle ilgili tartışmalar kitapta detaylı bir biçimde yer almış.

Arkadaş Z. Özger öldüğünde sadece yirmi beş yaşındadır. Özger’in yaşını sorunsallaştırarak, onun şiirlerini hafifsemeye çalışanlara cevap veriyor Sabahattin Umutlu. Gerontokratik bakış açısına, şiiri yirmili yaşların bir aksiyonu olarak gören Cemal Süreya’dan, beşerler sular üzere içilmez diyen ve yirmi üç yaşında ölen Halit Asım’dan, ben bir diğeridir kelamı ve kaç şiirleri lisanlardan düşmeyen, otuz yedi yaşında ölen Arthur Rimbaud’dan örneklerle cevap veriyor. Yetenek ve yaş ortasında direkt bir temas olmadığı görüşünü, şimdi yirmi iki yaşındayken ‘Maldoror’un Şarkıları’nı yazan ve yirmi dört yaşında bu dünyadan ayrılmayı seçen Comte de Lautreamont, ‘Gaspard de la Nuit’i yazan ve otuz dört yaşında ölen Aloysius Bertrand’dan örneklerle destekliyor.

Arkadaş Z. Özger’in yaşarken politik çevrelerce ötekileştirilmesi, şiirlerinin ferdi bulunarak eleştirilmesi, toplumsal bahisleri ele alan şiirler yazmaya teşvik edilmesi, yakın etrafı tarafından bile anlaşılmaması üzere olgular kitabın bir öteki veçhesi. Arkadaş’ın cinsel kimliğinden ötürü maruz kaldığı ötekileştirme/dışlama, kendilerini ilerici sayan çevrelerin çelişkili, sığ ve ikiyüzlü tavrı karşısında, özeleştiri eksikliğimizi anımsıyoruz kaçınılmaz olarak. Bugün, en azından birtakım çevreler, cinsel yönelime dair kalıp yargılardan sıyrılmışsa kuşkusuz bunda Arkadaş Z. Özger’in hissesi var.

HÜSEYİN CEVAHİR VE CAVİT KÜRNEK’E İTHAF

Sabahattin Umutlu, Arkadaş Z. Özger’in vefatına dair süregelen tartışmalar, ondan geriye kalan evrakın akıbeti, Hü’nün aslında kim olduğu üzere soruların cevaplarını da aradığı kitabını Hüseyin Cevahir ve Cavit Kürnek’e ithaf etmiş. Arkadaş Z. Özger’in bu iki isme verdiği bedeli öğrenince ithafın nedeni anlaşılacaktır.

“Şiir, kendini var kılma çabasıdır” diyen Umutlu, şiiri etik ontolojik bir hareket olarak nitelerken, edebiyatla, sanatla ya da kültürle hudutlu bir aksiyon olmadığını vurguluyor. Ona nazaran şiir, hayatın tüm katmanlarında, tüm hücrelerinde yaşayıp ölen, tekrar yine doğan, hudutları aşan, aştığı sonları aşındıran, bir vücuda hapsolmayanlara hastır. Daima bir hudut ihlali vardır, bedel ömürle ödenir. Edebiyatın, sanatın, şiirin tarihine sığmayanlardan biri de Arkadaş Z. Özger’dir. Arkadaş Z. Özger şiiriyle, Halit Asım ve Ergin Günçe üzere şairler ortasında bir bağ vardır. Biçimden fazla hayata dair bakış ve kavrayıştan kaynaklı bir bağdır bu.

Özger’in şiirini adeta harf harf söken Umutlu, şiiri oluşturan tüm öge ve katmanları çözümlemeyi başarmış. Özger şiirinde, dünyada oluşun tüm halleri yer bulur, datalı cinsiyet rolleri sorgulanır. Özneyi bir vücuda ve coğrafyaya hapsetme uğraşına karşı koyar, vücudun ve lisanın sonlarını zorlar, bir forma bağlı kalmayarak arayışını sürdürür. Maksadı deneysel şiir yapmak değildir, onun için şiirin kendisi bir deneydir. O vaktin dünyasından izler taşır şiiri, çok katmanlıdır, farklı kaynaklardan beslenir. Bir hafıza oluşturmayı hedefler. Edebiyat, sinema, tiyatro, müzik ve mitolojik öğelerle örülüdür. Geçmişi ve geleceği şimdiye dahil ederek, vaktin tüm kodlarında kurtularak özgürleşmek muhtemeldir, Arkadaş Z. Özger bunu dener.

Özger şiirinde, Charlie Chaplin, Yull Brynner, Shirley Temple ,Boris Karloff üzere dönemin kimi oyuncuları yer bulur. Sabahattin Umutlu, bu oyuncuların hangi özelliklerinden ötürü Özger’in şiirine dahil olduğunu sorgulayarak değerli saptamalarda bulunmuş. Ayrıyeten Shakespeare, D. H. Lawrence, James Baldwin, Louis – Charles Royer üzere edebiyatçıların yer aldığı dizeleri teker teker ele alarak, bu müellifler ve yapıtlarının Özger’in belleğindeki karşılığını aramış. Biafra Cumhuriyeti’nden, Leyla Halit’e, Freud’dan Aristophanes’e Özger’in ördüğü şiirini sökmüş Umutlu, tekrar örmek üzere.

“Ah herkes mi susuyor” der bir dizesinde Arkadaş Z. Özger. Oğuz Atay’ın, “Ben buradayım sevgili okuyucum, sen neredesin sanki?” sitemi gelir ister istemez aklımıza. Yıldız Ecevit bu siteme ‘Ben Buradayım’ diyerek yazdığı yapıtıyla kayıtsız kalamamıştı. Sabahattin Umutlu’da ‘Sen Benim En Yeterli Arkadaşımsın’ı yazarak, susmayanlar ortasına katılıyor.

1. Sabahattin Umutlu, Sen Benim En Yeterli Arkadaşımsın, Plüton Yayınları, 2023.