Sabahattin Ali'yi kim öldürdü?

Gazeteci-yazar Gökçer Tahincioğlu’nun son romanı ‘Sabahattin Ali’yi Ben Öldürdüm’, hakikat arayışına edebiyatın imkanlarıyla katkı sunan bir metin olarak karşımıza çıkıyor. Kurmacayla gerçeğin, edebiyatla araştırmacılığın iç içe geçtiği roman, Türkiye’nin hafızasında kara leke olan Sabahattin Ali cinayetine ait bilgi ve dokümanları birinci sefer okura sunuyor.

“Tam olarak yapmak istediğim bir üst gerçeklik kurma gayretiydi. Bütün aktörleri, kentleri, gizemi gördüğümüz fakat bunu kurgulanmış bir cihanın içerisinden fark ettiğimiz, öteki bir dünyanın içerisinden hakikati aramak çabası… Sabahattin Ali’nin hikaye ve romanlarındaki karakterlerin de yine can bulduğu, 75 yıl sonra, bugün, cinayetin aydınlatılabilmesi için çabaladığı bir yeni dünya. Kurgu ile gerçeğin birleştiği bir dünya…” diyen Gökçer Tahincioğlu ile Bağlantı Yayınları tarafından yayınlanan yeni romanı ‘Sabahattin Ali’yi Ben Öldürdüm’ üzerine konuştuk.

Sizi gazeteci olarak tanıdık, sonrasında romancı kimliğiniz ortaya çıktı. ‘Sabahattin Ali’yi Ben Öldürdüm’ üçüncü romanınız. Birinci iki romanda da gazetecilikten beslendiğinizi görüyoruz ancak bu kere bu irtibat daha net. Bilgi ve doküman ile çıkılan hakikat arayışı, edebiyatla bütünleşiyor. Bu tercihten bahseder misiniz?

Dünyada örneğine çok rastlanmayan fakat Türkiye’de sıkça tekrarlanan ezberler var. Bunlardan biri de gazetecilik ile edebiyat alakasına biraz dudak bükerek bakılması. Halbuki edebiyat dünyamızı besleyen en kıymetli damarlardan biri gazetecilik. Değerli edebiyatçılarımıza, yazın hayatlarına baktığımızda da bunu görebiliyoruz. Uzun bir vakittir kısırlaşmış, kısırlaştırılmak istenen bir eksende geziniyoruz. Gazetecilik bu manada hudutları zorlayabilmek için değerli bir kanal. Gazetecilikten beslenmem elbette bu mesleği yapıyor olmamla ilgili lakin yalnızca bundan kaynaklanmıyor. Kıyıda köşede kalan haberlerin arkasındaki öyküleri büyütmek uğraşıyla, bunu görünür kılmak, hakikati bu yolla aktarmak kanısıyla de ilgili… Bu istikametiyle bakmakla… Bir olay anlatmaktan çok o olayın içindeki bir durumu, hayatı, kozmosu anlatmak istemekle… Bu roman özelinde ise dediğim üzere edebiyatın, romanın sonlarını zorlamak, dünya edebiyatında önemsenen kurgu-gerçek ikiliğini edebiyatımıza biraz olsun entegre etmek üzere bir maksatla yola çıktım. Bunu sert ve keskin biçimde yapmak istedim. Bulduğum bilgi ve evrakları bir gazetecilik kitabıyla aktarmak mümkündü. Bunu önerenlerin olacağını da biliyordum elbette. Lakin çabucak her şeyin bu kadar çabuk tüketildiği bir ortamda edebiyatı da hakikat arayışının aracı haline getirmek fikri bana düzgün geliyor. Romanın kurgu ile gerçek ikiliği ile kurulmasının asıl nedeni bu. Benim edebiyat seyahatim açısından da toplumcu gerçekçi hatta yerleşebilecek birinci iki romanın akabinde daha farklı perspektifte olsa da tekrar birebir hatta bir üçüncü romanla bu pencereyi kapatmak arzum vardı. Birbirinden bütünüyle farklı lakin sistemi deşifre eden bir üçleme üzere de düşünebiliriz Mühür, Kiraz Ağacı ve son kitap, Sabahattin Ali’yi Ben Öldürdüm’ü…

Romanın girişinde İspanyol muharrir Javier Cercas’a atıfta bulunuyorsunuz. Cercas’ın edebiyatınıza tesirinden bahseder misiniz? Bilhassa Salamina Askerleri, Türkiye’de tanınmasına vesile oldu. Sahtekar, Bir Anın Anatomisi üzere kitapları dünyada ses getirdi. Müellif, sizi hangi noktada besledi?

Cercas, çok önemsediğim müelliflerden biri. Saydığınız romanlarının tamamı da aslında gerçek-kurgu ikiliği ile yazılmış eserler. Ana kahramanın muharrir mı kurmaca bir karakter mi olduğunun anlaşılmasının güç olduğu, kurgunun içinden gerçeğin, gerçeğin içinden kurgunun çıktığı romanlar. Yalnızca kendisiyle sonlu olmayan bu biçimin bana kalırsa kıymetli temsilcisi Cercas. Kullandığı tekniği zati etkileyici buluyordum fakat romana başladığımda da “hakikat-kurmaca” ikiliği ile ilgili söylediklerini, bunu uygulama biçimlerini daha ayrıntılı incelemeye başladım. Bana ilham verdiğini söyleyebilirim. Lakin romanı yazarken Cercas’ın çabucak her kitabında uyguladığı biçimden de uzaklaşmaya çalıştım. Kahramanın seyahati ile gerçeğin ortasındaki perdeyi biraz daha kalın hale getirdim.

Türkiye, faili meçhul cinayetlerin lekesini taşıyan bir ülke… Dünden bugüne birçok aydın katledildi. Sabahattin Ali de bu isimlerin en değerlilerinden. Neden Sabahattin Ali’yi seçtiniz?

Birincisi öznel nedenlerden. Ailesi ile uzun yıllar evvel öbür bir kitap çalışması nedeniyle yaptığım görüşmelerden kaynaklı. O görüşmelerde, “yeni ne var ki, neyi yazacaksınız?” cümlesini duymamdan… Birinci nedene paralel olarak ailenin hakikaten de haklı olmasından. Faili meçhul cinayetler ve cezasızlık kültürüne birlikte baktığınızda karşınıza bir tablo çıkıyor. Birçok cinayette evrak yığınları, ispatlar bulmanız mümkün. Sabahattin Ali cinayeti ise Türkiye’nin makas değiştirdiği bir tarihte işlenen, delilleri itinayla yok edilen bir cinayet. Başka cinayetlerle ortasında önemli bir fark var. Çok itinayla çalışılmış, Sabahattin Ali’yi öldürenin kim olduğu bir yana kendisinin bile unutturulmasının amaçlandığı bir cinayetten kelam ediyoruz. Bu cinayeti araştırmak, cinayetten 75 yıl sonra bile, benim bu hususlarla yıllardır çok ilgili olmama, bunlar üzerinde çalışıyor olmama karşın, derin devletin, Gladio’nun ne olduğunu net biçimde görmemi sağladı.

Gerçek ile kurmaca ortasındaki bağda hangisine daha yakınsınız? Kitapta hayli ağır bir araştırma sürecinin olduğunu görüyoruz. Bu noktada edebiyatın estetik anlayışıyla, gerçekliğin katılığı ortasındaki dengeyi nasıl sağladınız?

Kurguladığınız dünyada işler her vakit planladığınız üzere gitmez. Lakin tekrar de o dünyanın içerisinde atak şanslarınız vardır. Bir yere kadar… Bir yandan kendiniz kurguluyor olsanız bile öbür yandan yavaş yavaş ete kemiğe bürünen karakterin, içinde yaşadığı kainatın modülü haline gelirsiniz. Başlangıçta onun ne diyeceğini belirleyen şahısken, bu türlü bir durumda o karakterin ne diyeceğini düşünen kişi olursunuz. Bunu nasıl söyleyeceğini, hayatın orada nasıl akacağını düşünürsünüz. Bir diğer hayat daha akar orada. Ve ben sürprizlerle dolu o hayatı seviyorum. Lakin gerçeği de mevzu aldığınız bu türlü bir çalışmada ikisini bir ortaya getirmek kolay olmadı. Sabahattin Ali’nin yarattığı karakterlerin yardımı, onun geçtiği kentlere yapılan seyahatlerin gizemi ile dengeyi sağlamaya çalıştım.

‘KURGU İLE GERÇEĞİN BİRLEŞTİĞİ DÜNYA…’

Roman çok katmanlı bir anlatıma sahip. Faili de mağduru da görüyoruz. Bunların yanı sıra Sabahattin Ali’nin kurmaca karakterleri de romanda yer alıyor. Edebiyat kendi üst gerçekliğini yaratıyor diyebilir miyiz?

Tam olarak yapmak istediğim bir üst gerçeklik kurma gayretiydi. Bütün aktörleri, kentleri, gizemi gördüğümüz lakin bunu kurgulanmış bir cihanın içerisinden fark ettiğimiz, öbür bir dünyanın içerisinden hakikati aramak çabası… Sabahattin Ali’nin hikaye ve romanlarındaki karakterlerinin de yine can bulduğu, 75 yıl sonra, bugün, cinayetin aydınlatılabilmesi için çabaladığı bir yeni dünya. Kurgu ile gerçeğin birleştiği bir dünya…

KİŞİSEL HAFIZA İLE TOPLUMSAL HAFIZA…

Bir müellifin peşinde öteki bir muharrir… Şahsî olanla, politik olanı birlikte ele alırken nelere dikkat ettiniz?

Romandaki karakterin Sabahattin Ali cinayetine paralel olarak araştırdığı bir öbür cinayet daha var. Kendisini de yaşarken öldürmesine yol açan bir cinayet. İki cinayet ortasında muharririn oluşturduğu köprü, şahsî olanla toplumsal olan ortasındaki bağı da kuruyor. Bunların birbirinden ayrılamayacağını gösteriyor. Hafızanın, ferdî hafıza ile toplumsal hafızanın birbirinden farklı olamayacağını, kendiyle yüzleşemeyenin toplumsal olaylara bakışının da farklılaşamayacağını anlatmaya çabalıyor. Bunun net biçimde algılanabilmesi için çabaladım.

Romanda, birçok arşiv evrakıyla birinci sefer karşılaşıyoruz. Evraklara nasıl ulaştınız?

Uzun seyahatler, uzun arayışlar, dostlarımın ve bulduğum birtakım insanların yardımıyla. Kimilerinin kolay, kimilerinin çok güç olduğunu söyleyebilirim. Çünkü Sabahattin Ali cinayetiyle ilgili geriye kalan hatta cinayetten çabucak sonra elde edilebilecek evrak sayısı çok az. Şuurlu olarak yok edilmiş evraklardan kelam ediyoruz. Lakin geriye kalanlara adım adım ulaşabiliyoruz.

‘SABAHATTİN ALİ CİNAYETİNDE İKİ TEMEL TEZ VAR’

Sabahattin Ali’yi kim öldürdü? ‘Milli Operasyon Cinayeti’ni kim işledi?

İki temel tez var. Birincisi Ali Ertekin isimli ordudan atılma insan kaçakçısının Sabahattin Ali’yi Bulgaristan hududunda öldürdüğü tezi… Ertekin, cinayeti aylar sonra itiraf ediyor ve ölene kadar o telaffuzunu değiştirmiyor. Devlet bunu kabul ediyor ve Ertekin’e nedense yalnızca 4 yıl ceza veriliyor. İki yılını yatıp çıkıyor ve bir daha cezaevine girmiyor. Resmi kabul bu… Başka tez Sabahattin Ali’nin Ertekin tarafından tuzağa düşürüldüğü, sorguya alındığı ve azapla öldürüldüğü yönünde… Ben, uzun uzadıya sorgulanmadığını, ilişkilerinin sorulmasının çabucak akabinde öldürüldüğünü düşünüyorum. Evraklar de bu uzun seyahatte öğrendiklerim de bana bunu söylüyor. Ve evet, Türkiye’nin makas değiştirdiği yıllarda işlenen bir ulusal mutabakat, ulusal operasyon cinayeti bu. Gladio’nun birinci izlerini gördüğümüz, derin devlet denilen kavramın kendini güçlü biçimde gösterdiği bir cinayet. Ülkeye net bildiriler veren, bugün, derin devletin manasını kavramamızı sağlayabilecek bir cinayet.

‘ÜÇLEMENİN SON KİTABIYDI’

Bundan sonraki çalışmalarınız neler olacak?

Benim için bir üçlemenin sonuydu bu roman. Şimdilik bu üç farklı romanın ortak noktası olan, hakikati arama uğraşının dışına çıkabileceğimi düşünüyorum. Bu romana çalışırken paralel olarak yürüttüğüm çalışmalar, altyapısını kurmaya çalıştığım birkaç roman taslağı var. İçlerinden biri benim için çok öne çıkıyor, zihnimi çok kurcalıyor. Üslubunun, biçiminin, kozmosunun apayrı olabileceğini söyleyebilirim. Özetle, edebiyat seyahatine devam…