Clarissa Thieme&Hamdija Kreševljakovic Arşivi ve Nihad Kreševljakovic iş birliğiyle düzenlenen “Sjecaš li se Sarajeva-Saraybosna’yı Hatırlıyor musun?’’ başlıklı stant, 2 Kasım’da Metrohan’da açıldı. 5. Bosna Sancak Kültür Günleri kapsamında ziyarete açılan stantta, Bosna Savaşı sırasında Kreševljakovic kardeşler ve Nedim Alikadic öncülüğünde bir küme Saraybosnalı’nın, 1992-1995 yılları ortasında el kameraları ile çektikleri amatör görüntülerin özel bir koleksiyonu yer alıyor. Görüntülerin yanısıra, doküman ve görsellerin de yer aldığı stant 31 Aralık’a dek görülebilecek.
Son üç sinemasının prömiyeri Berlin Sinema Festivali’nde yapılan ve Bosna Savaşı ile ilgili çalışmalar yürüten Clarissa Thieme ve Bosnalı tarihçi, üretimci, senarist, Saraybosna Savaş Tiyatrosu’nun direktörü olan Nihad Kreševljakovic ile konuştuk.
- Bosna Savaşı’nın sanat dünyasına yansımasını nasıl buluyorsunuz?
Nihad Kreševljakovic: En kıymetli yansıması Bosna’da oldu. Orada üretilen sanat yapıtları sırf Bosna’ya değil, tüm dünyaya sanatsal miras olarak kaldı. Savaş boyunca 50’den fazla grup 2 binden fazla şovda bulundu. Sanat, insanların savaş boyunca, savaş psikolojisinden çıkıp olağan yaşama geçişte değerli bir öge olarak kullanıldı. O süreçte iki sinema şenliği bile yapılabildi. Sanat üretimi savaşta durmadı, tersine daha da yükseldi.
- Bunu nasıl açıklıyorsunuz?
N.K: Buna “kültür direnişi” diyoruz. Kültür direnişi nedir, şudur: Savaş şartlarında insan olarak kalmak için yapılan aksiyon. Bu bizim için çok kıymetliydi. Umarım öteki insanlara da bu direniş yardım edebilmiştir.
- Peki savaştan sonraki süreçte, bu yansımanın dünya seviyesindeki tesirini nasıl değerlendiriyorsunuz?
N.K: Bizim buradaki empirik tecrübemiz, bir cins yemek yemek, su içmek üzere bir şeydi. Bu bağlamda evet bizi etkileyen bir şeydi lakin tüm dünyayı da etkiledi diyebiliriz.
Clarissa Thieme: 2000’li yılların başında Nihad beni, bu arşivi göstermek için davet etti. Gittim ve çok etkilendim. Görüntüleri izledikten sonra bunu “hayatta kalma alanı” diye nitelendirdim. Ve bu yaşananlarda, Avrupalı bir birey olarak empatiye giriştim. Savaş sırasında üretilen sanat, dünyanın öbür bir yerindeki beşerlerle kurulan bir köprüdür aslında. Beşerler, kendi elleriyle bahtlarını ve kültürel tecrübelerini şekillendirmişler. Bosna’da birçok savaş hatası işlendi. Yapılan savaş hatalarını da bu formda anlatmalarına aracı oldu bir yerde sanat. Bu “arşivsel forum”da da kurulan lisan, savaş mağdurlarının ve savaşla hiç ilgisi olmayan beşerlerle bir bağ kuruyor.
- Bahse mevzu 4 bin saatlik görüntü serisinde neler var?
N.K: Bu manzaralarda sıradan insanların Sarajevo’daki canlı tecrübelerini görüyoruz. Bir de televizyonlar için kaydedilen görüntü manzaraları var. Savaşta yaşananların açık seçik beyanı aslında.
- Günümüzde savaşlar devam ediyor. En sıcak bölge Filistin… Sizce sanat dünyası, olan biteni nasıl görüyor?
N.K: Sanat sadece estetikle alakalı değil, etikle de alakalıdır. Birbirinden ayrılamaz bir kesim üzere. O yüzden her sanatkarın bu noktada etik manada sanatını sunma ihtimali var. Her sanatçı bu mevzuda bir şeyler yapıyor diye düşünüyorum.
C.T: Öncelikle çok üzgün olduğumu belirtmek isterim. Sözlerle tabir etmekte zorlanıyorum. Dünyanın bizi hayal kırıklığına uğrattığını düşünüyorum. Kelamlar, bizim kalbimize ulaşmaz, çekilen acıyı göstermekte yetersiz kalır. Gözlerimizin önünde olan savaşta mağdur olan insanların sesi olmak için sanatın gerekli olduğunu düşünüyorum. Sanat kendini söz etme maharetine sahiptir ve öteki insanların sesi olabilir. O yüzden sanata daima muhtaçlığımız var.
