Senarist Gülden Çakır Soylu: Yerli dizilerde kadın karakter temsili sınırlı

Çevrimiçi platformlar güçlendiğinde yayın dünyasındaki rekabet büyüyecek, nitelikli işler televizyon dizilerini aşikâr bir düzeye çekecekti. Tahminen müddetler olağana dönecek, hikayeler daha akıcı ve özgün olacaktı. Özcesi platform televizyonu dize değilse bile hizaya getirecekti! Ön görüler bu taraftaydı lakin işler umulduğu üzere gitmedi. Televizyon kanalları yıllardır eski tas eski hamam, çevrimiçi platformlarda ise bir krizin ayak sesleri işitilmekte… Büyük şirketler küçülmeye giderken yeni üretimlerin üstü daha rahat çiziliyor, sipariş iptal eden ellerin sayısı giderek çoğalıyor. Bu mali krizin bir boyutunu “iyi öykü” sorunu oluşturuyor ve ticari garantici hengamede özgün anlatıların pek talihi kalmıyor.

Basmakalıp senaryoları eleştiren, yaz dizilerini tiye alan gönderilere hatta taklit içeriklere toplumsal medyada epeydir rastlıyorduk. Öne çıkan bir öbür kanı ise platform dizilerinin televizyon üretimlerinden farksız oluşuydu. Nihayet derdin ismi erişim sağlayıcılarca konmaya başladı ve birinci taşı Disney Plus attı. Platform, Türkiye imali dizilerini kitaplığından kaldırıp daha evvel ilan ettiği işlerden vazgeçtiğini açıkladı. Bu son gelişmeler üzerine şu soruyu sorma muhtaçlığı duyduk: “İyi öykümüz yok mu?”

Soruşturmamızda bir üretimin birinci basamağı olan kağıt/kişisel ekran safhasını tartışacak, televizyondan platforma nelerin değiştiğini değerlendirip neyi ne kadar anlattığımızı kavramaya çalışacağız.

‘Alacakaranlık’, ‘Hırsız Polis’, ‘Kapalıçarşı’, ‘Bıçak Sırtı’ üzere dizi ve ‘Hayatımın Kadınısın’, ‘Ejder Kapanı’ üzere sinema senaryolarında imzası bulunan ve ‘Profesyonel Dizi Yazarlığı’ isminde bir kitap yazmış olan Gülden Çakır Soylu ile “iyi senaryo”yu, televizyon ve dijital platform dizileri ortasındaki farkları ve kesimin problemlerini konuştuk.

‘BİR PROJEYİ PİYASA ŞARTLARI BELİRLİYOR’

Öncelikle dalda bir ‘iyi senaryo’ krizi olduğunu düşünüyor musunuz? Ya da âlâ senaryodan ne anlamalıyız?

İyi senaryo krizine sebep olan, yeterli kıssaların ve senaryoların eksikliğinden çok kesim şartları, reyting sistemi, hatta seyirci paneli. Sorsanız herkes farklı kıssaların, yeterli senaryoların, uygun kalemlerin peşinde. Ne var ki uygun ve özgün bir fikir önerdiğinizde “bu bizde tutmaz” derler. Aslında aradıkları kozmik manada yeterli senaryo değil, reyting getirecek klasik bir formüldür.

2014 yılındaki panel değişikliği kıymetli bir dönüm noktasıydı. Eğitim ve ömür şekli kriteri, kar kriteri ile yer değiştirdi. AB seyirci kümesi yok olurken, reyting savaşları düzgünce acımasızlaştı. Kanallar, yöneticiler, drama departmanları ortak bir fikrin peşinden gittiler: Kolaylık. Bu formül “telenovela” tipinde dünya pazarından da talep gördüğü için şimdilik herkes şad görünüyor. Her dönem tek tük de olsa çıkan kaliteli senaryoları saymazsak, bu formül aşağı üst şöyle bir şey… Yıldız oyuncular, çoğul olay örgüleri, çoğul karakterler, aileyi ve tek boyutlu, sansasyonel, klişe çatışmaları merkezde tutan “total” seyirci kümesine hitap edecek bir kıssa. Beş günde bir kısım çekilmeli. Hatta yetiştirmek için çekim grubu ikiye ayrılmalı. Ana öykü, yan öykü istikrarı, senaryo gece gündüz istikrarı de bu iş kısmına nazaran yazılmalı. Yani özetle, piyasa şartları belirliyor bir projeyi. Senaryo muharrirleri da buna ahenk sağlamaya çalışıyor.

Adorno, vaktin ötesinde bir teorisyendir bence. “Kültür endüstrisi” kavramını, cümbüş sanayisinin kültürel biçimlerinin metalaşmasını anlatmak maksadıyla kullanırlar. Kültürel ve sanatsal eserler, kapitalizme ve kâr elde etmeye odaklı kitlelerin tüketimi için üretilir. Sanat yapıtları metaya dönüşürken tüketim toplumunda meta da imgelere, temsillere ve şova dönüşür. Ömrün yarım ve noksan bilgisi fantezide oluşturulan “sanki” bilgiyle yer değiştirir. Kültür sanayisinin yol açtığı gerileme tam da bu halde yaşanıyor ülkemizde.

Gelelim yeterli senaryoya… Güzel senaryo büyülü bir şeydir. İçinde sanatı, zanaatı, dört dörtlük bir matematiği barındırır. Bir anlatıcı kıssasını anlatırken, seyirci şuurlu olarak hatta bilinçaltından bu teşebbüsü yakalar. Kıssadaki olayları sırasıyla izlerken gereksiz sahneleri, gereksiz açıklamaları ya da gereksiz görselliği istemez aslında. Seyirci bir sonraki adımda ne olacağını bilmek ister. “Kıza ne olacak?”, “Adam bu çıkmazın içinden nasıl çıkacak?” üzere. Hakikat tasarlanmış bir senaryoda, öykü seyircinin şuuru ile bilinçaltını hizalar. Senaryoyu okuyorsanız sayfaları gerisi arkasına çevirtir size. İzliyorsanız biraz sonra ne olacağını öğrenme dileğiyle gözünüzü ekrandan ayırmazsınız. Âlâ senaryoda, anlatıcı seyircinin şuur ve bilinçaltıyla temas kurarken, karşılıklı olarak öykünün manalar dünyasında akıp sarfiyatlar.

‘DİJİTALDE AZ DA OLSA NİTELİKLİ İŞLER ÇIKIYOR’

Çevrimiçi platformlar senaryo çıtasının yükseleceği, daha yeterli hikayeler kurulacağı tarafında bir beklenti doğurmuştu. Aslında birinci yıllarda ‘Masum’, ‘Şahsiyet’, ‘Fi’ üzere uygun işler izledik. Pekala, sonra ne oldu? Geldiğimiz noktada platformlar bekleneni karşıladı diyebilir miyiz?

“Video on demand” yani talebe bağlı görüntü sistemi, altın çağına girdi. Suratına yetişemediğimiz değişimler oluyor. Pandemi periyodu de mesela ekran başında geçirilen süreyi artırdı, binge watching üzere yeni izleme alışkanlıkları geldi. Büyük ticari açılımlar oldu, yeni platformlar devreye girdi. Düşünsenize, dijital medyanın dünya sahnesine girişiyle artık ona “yeni medya” demek yerine televizyona “geleneksel medya” demeye başladık. Dijitalde şimdilik az da olsa nitelikli işler çıkıyor. Aslında kesimde çok yeterli senaryo muharrirleri ve direktörler var. Dijital platformların yöneticileri bilhassa uzun yıllar klâsik medyaya iş ürettilerse ister istemez misal tavırlarla hareket edebiliyorlar. Halbuki klasik medya reflekslerinden ve tutuculuğundan çıkıldığında kaliteli işler izliyoruz.

‘DİJİTAL PLATFORMLARLA BİRLİKTE YERLİ DİZİLERDE OLMASI GEREKEN MÜHLETLERE DÖNÜLDÜ’

Çevrimiçi platformlardan devam etmek istiyorum. Televizyona iki buçuk saat dizi yazılıyordu lakin bir anda güldürüler 15 dakikaya, dramalar 45 dakikaya indi. Sizce bu değişime ahenk sağlanabildi mi?

Uzun mühletler telif hakkı meselesiyle birlikte senaryo müelliflerinin nasırlaşmış meselelerinden biri. Dünyada ve Avrupa’da en sık kullanılan dizi müddetleri 30, 45 ve 60 dakikalık formatlar. Bu formatlar, mühletleri ve hasebiyle çalışma saatlerini belirliyor. Amerika’da AMPTP (Association of Motion Picture & Television Producers) ile farklı loncaların, yani oyuncu ve direktörlerin ortasında kontrat imzalanarak bu müddetler korunuyor. Kimse başına nazaran süreyi artıramıyor. FCC de denetim ediyor. İngiltere’de OFCOM düzenliyor. Bizdeki formatlar, format bile değil. Kaldı ki bizim dizimiz yurt dışına pazarlandığında ikiye ya da üçe bölünüyor. Hasebiyle dijital platformlarla birlikte bence yerli dizilerde olması gereken mühletlere geri dönüldü. Bu değişim elbette işin kalitesini, grubun çalışma saatlerini ve seyircinin de izleme keyfini artırır. Tüm gece süren bir diziyi çekmenin zorluğu kadar izlemesi de katlanılacak şey değil.

Ayrıca dijital platformların kısım başı ya da dakikalık izlenme oranlarına bakıp kıymetlendirme üzere bir yaklaşımları yok. Senaryolar evvelce yazılıyor ve teslim ediliyor. Dizi, dönemlik çekilip platforma tüm kısımlarıyla koyuluyor. Diziyi yazmaya başladığı vakitten yayın tarihine kadar hayli bir vakit geçtiği için reyting baskısı, senaryo müelliflerinin moralini bozmadığı üzere performansını da etkilemiyor.

Söz müddetten açılmışken geçmiş dizilere dair sormak istiyorum. Prime time kaynaklı bir değişim izleniyor. Evvelce ana haber bülteni sonrası ikiye bölünürken artık tek bir dizi gece yarısına kadar kapatıyor. Üstelik hafta içi-hafta sonu farkı da yavaş yavaş ortadan kalktı. Evvelce iki dizi izleyebildiğimiz, böylelikle bir manada iki hikayeye şahit olduğumuz müddette artık bir dizi izliyoruz. Bu durum hakkında ne söylemek istersiniz?

Ben başladığımda prime time’da iki dilim vardı. Prime Time 1 (PT1) ve Prime Time 2 (PT2). PT2’ye dizi yazmayı tercih ediyorduk zira ikinci dilimde geç saatte başlayan diziler daha çok AB’ye hitap ediyordu. Polisiye üzere farklı tipler bu dilimde yer alıyordu. Sonra 5 dakika, 5 dakika daha derken PT1 jenerasyonu dizileri uzamaya başladı. Böylelikle dizinin sonunu uzatarak rakip kanaldaki diziye karşı yüksek reyting alabiliyorlardı. Sonunda ikinci jenerasyon yok oldu. Kanallara gecede tek bir dizi yayınlamak daha çıkarlı geldiği için de reklam jenerasyonları buna nazaran belirlendi ve bu değişim kalıcı oldu. Bu neye sebep oluyor derseniz hem senaryo hem de reji manasında kalite düşüyor, çeşitlilik ölüyor, reyting savaşlarından ötürü işler üçüncü kısımda kaldırılıyor ya da apar topar final yapılarak bitiriliyor. Bir anda yüzlerce insan işsiz kalıyor.

‘GENÇLİK DİZİLERİNİN ÖNÜMÜZDEKİ PERİYOTTA DEVAM EDECEĞİNİ DÜŞÜNÜYORUM’

Televizyonda bir devir edebiyat uyarlamaları akım oluşturmuştu, bir devir kostümlü dramalar izledik. Sokak şiddeti ve çeteleşme temalı dizilerin yanı sıra bir devir de asayiş dizileri ön plandaydı. Bilhassa Güneydoğu’da geçen sıcak çatışmaları ve güvenlik sorununu merkeze alan imaller arttı. Siz önümüzdeki süreçte yeni bir akım bekliyor musunuz?

Bir akım aslında hala devam ediyor. O da Kore uyarlamaları. Bildiğiniz üzere üretimciler ve televizyon kanalları, son yıllarda kültürel olarak Türk hayat üslubu ve aile yapısına uygun olan Güney Kore dramalarına istek ettiler. Kore’den başı sonu muhakkak, tutmuş bir iş satın almak reytingin garantisiymiş üzere bir hava estiriliyor. Aslında orjinal bir kıssanın daha değerli olması gerekirken, Kore uyarlamaları üretimciler ve kanallar nezdinde daha el üstünde tutulabiliyor. Bence klasik medya, gelenekten kopmaz, çoğul olay örgülü aile dramaları devam edecektir. Somut seviyede aile içinde geçen hatta herkesin birebir çatı altında yaşadığı, büyük aile sofralarında oturduğu ve aileye gönderme yapan diziler yeniden gündemde olacaktır. İçinde melodramatik ögeler ve komik karakterler de olmaya devam edecektir. Dünyanın da bizden satın alma talebi bu istikamette diziler olduğu için hem üretimci hem kanalın iki defa kazandığı bir sistem de oluşuyor.

Kanallar, farklı temaları olan dizi projelerini beğenseler de bunların yurt dışı satışının olma ihtimalinin düşüklüğü, onları da daha garanti formüllü işleri tekrar tekrar tercih etmeye yönlendiriyor. Maliyetler de çok arttığı için fakat yurt dışı satışıyla birlikte kâr edebildiklerini söylüyorlar. Öte yandan bizim diziler ekseriyetle epizodik olmaz. Epizodik dizilerde her kısım bir öykü başlar ve kapanır. Yurt dışındaki ‘House’ ya da ‘Dexter’ dizilerindeki üzere tek bir karakter öne çıkmaz. Yerli dizilerin birden fazla “seriyal” niteliğindedir. Bir kısımda başlayan olaylar öbür kısımda devam eder. Böylelikle bu diziler daima bir izleme gerektirir. Yeni bir akım sayılmaz lakin gençlik dizilerinin de önümüzdeki periyotta devam edeceğini düşünüyorum. Ne kadar gerçekçi bir gençlik temsili olur bilmiyorum alışılmış.

‘BİZDE ÖYKÜLER AŞK, İKTİDAR, PARA BAĞLARI ÜZERİNE’

Ekranlardaki sansür hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce sansür yalnızca alkol, sigara ve cinsellikle mi sonlu kalıyor? Buradan şuraya da bağlamak istiyorum. Aşikâr bir hayat biçiminin ekranlardan uzaklaştırılması karakterlerin dünyasını zedeliyor mu sizce?

Sansürle birlikte otosansürden kelam edebiliriz. Aslında Türkiye’de ister televizyona ister dijitale iş üretin, aşikâr mevzulara, aşikâr temalara giremeyeceğinizi bilirsiniz. Patronlar de her şeyin farkında. “Belli bahislere girmeyin, kimsenin başı ağrımasın, işimize devam edelim” formunda yaklaşırlar. Evvelden senaryo muharrirlerinin itibarı daha yüksekti, anlatmak istedikleri kıssa konusunda ısrar edebiliyorlardı. Artık o denli bir güçleri yok. İşsiz kalma tasaları yüksek. Hasebiyle, dediğiniz üzere muhakkak ömür biçimleri kıssa anlatıcılığından uzaklaşır. Bayan karakter temsili de hudutlu yerli dizilerde. Bir uçta entrikalar, berbatlıklar peşinde olan, hırsları uğruna her türlü hileye başvuran bayanlar, ki genelde bir erkekle ilgili oluyor bu hırslar, öteki tarafta safdil, pasif, başına gelenlerden fakat bir erkek kurtarıcıyla çıkabilen zayıf karakterler ya da domestik alana hapsedilmiş kadınlar… Handmaid’s Tale, Mare of Easttown, Top of the Lake, The Morning Show gerçek, güçlü, derinlikli bayan kahramanlara sahip dizilerden. Özetle bizde öyküler aşk, iktidar, para bağları üzerinedir. Siyasi ve toplumsal sorunlar ikinci planda gelir. Çocuk karakterlerin de temsilleri zahmetli ancak şimdilik sorunuzun dışına çıkmayayım.

Günümüzde yeni anlatı alanları açıldı, tabir alanları genişledi. Bilhassa toplumsal medya görüntülerinde yeni bir lisanın kurulduğunu ve daima değiştiğini, geliştiğini söyleyebiliriz. Bu anlatı çeşitliliği senaryoları ne istikamette etkiledi?

Evet, toplumsal medya süratli akan klipler, görsel işitsel görüntü parçacıkları, adeta bombardıman formunda sunulan kesitler ve müziklerden ibaret. Çokça dublaj, mizah ve skeç var. Anlatının bu halde kesitlerle sunulması tam da postmodern vakitlere ilişkin bir olgu. Algılarımız saniyeler içinde akan imgeleri yakalıyor yakalamasına da odaklanma problemini da beraberinde getiriyor. Bu anlatı çeşitliliğinin klâsik medyayı etkileyeceğini düşünmüyorum. Süratli bir kurguya, farklı bir lisan denemeye gereksinimi yok klasik medyanın. Neden yok? Amaç kitlesi ve reyting paneli yüzünden. Lakin genç seyircilerin prime time’daki bir diziyi daha sonra dijitalden atlaya atlaya ya da hızlandırarak izlediğini de biliyoruz.

‘TÜRKİYE’DE RASTGELE BİR GREV YA DA HAREKET OLACAĞINA İNANMIYORUM’

Geride bıraktığımız yaz Hollywood bir greve sahne oldu. Yapay zeka kullanımı ve düşük fiyatlar münasebetiyle kendilerini teminatsız hisseden senaristler üretimden gelen haklarını kullanarak beş ay boyunca iş bıraktılar. Sizce Türkiye’de böylesi bir grev mümkün mü? Bu usulde bir aksiyonun yaptırım gücü olur mu?

Eski yıllarda da greve gitmişti Amerikan Muharrirler Birliği. O vakit DVD satışlarından hisselerinin düzenlenmesini, oranların revize edilmesini talep etmişlerdi. Geçtiğimiz aylarda gerçekleşen de dediğiniz üzere bahis yapay zeka uygulamalarına karşı tedbir alınması ve fiyatların düzenlenmesi üzerine. Özetle, kesimdeki teknolojik gelişmelerle paralel bir halde hareket ediyorlar. 2010’da dizi müddetlerine karşı “yerli dizi yersiz uzun” hareketi yapılmıştı bizde de. Ben de o sırada SENDER-Senaryo Muharrirleri Derneği yönetimindeydim. Haklı ve ses getiren bir hareketti. O vakitler Avrupa Senaryo Müellifleri Federasyonu’na bağlıydık. Onların da mesleksel örgütlenme ismine dayanakları oluyordu bize. Hareketten sonra kısalmak bir yana müddetler daha da uzadı. Ben Türkiye’de rastgele bir grev ya da aksiyon olacağına inanmıyorum. Ekonomik ayakları o denli sağlam kurulmuş bir düzenek ki artık senaryo muharrirleri tek başına bir şeyleri değiştirmeye öncülük edemez. Dünyada ve Avrupa’da olduğu üzere dalın her aktörünü, yani yapımcısından müzisyenine, set personelinden oyuncusuna birlikte hareket ettirecek bir kendinden şuur ya da bilince evrilme imkanı bizde yok. Münasebetiyle sistemin içinden oluşacak direnç ve itiraz odaklarını pek mümkün görmüyorum.

Yapay zeka sorunu her bölümde olduğu üzere basın yayın bölümünde de belgisiz tehdidini sürdürmekte. Nasıl kullanılacağı neleri ikame edeceği noktasında zihinler berraklaşmış değil. Sanat yapıtı üreteceği bile söylendi… Bunlar olağan işin spekülasyon kısmı ancak şov dünyası tesire daha açık bir imaj veriyor. Sizce yapay zekâ aşikâr kalıpların öne çıktığı televizyon ve dijital platform üzere araçlarda kurmaca işlerin yaratılması noktasında istihdam edilebilir mi?

Öncelikle istediği kadar gelişmiş olsun hiçbir teknoloji insan hissinin yerine geçemez. Esasen sanatsal alanda yapay zekanın ürettiği şey binlerce insan yaratımı eserden veri toplayarak onların imitasyonunu yapmak. Hatta “yağmalama” sözünü kullanıyorlar bunun için. Az evvel sorduğunuz soruyla temaslı, Hollywood’da grev yapan oyuncular gelecekteki sinemalarda yapay zeka kullanımına karşı kendi haklarının korunmasını talep ediyorlar. Şu anda Avrupa’da ve dünyada tartışılan da bu teknolojinin telif hakkı ve türel boyutu aslında. Birkaç ay evvel Avrupa Müellifler Kurulu de bir manifesto yayınladı. Özetle şunu diyorlar. Yapay zeka bizim bilgilerimizi kullanıyor. Bizim iznimizi, isteğimizi almadan bize ilişkin içerikleri kopyalıyor. Yapay zeka geliştiricilerine bir düzenleme getirilsin, kullanılan telifli içeriğe açıklama zaruriliği gelsin yahut eser sahibine telif hakkı ödensin diyorlar.

Biz telif hakkı konusunda biraz geriden geliyoruz lakin biliyorsunuz dünyada telif hakkı problemi çok kıymetli. AB bir yasa tasarısı hazırlıyor. Mesela fantastik illüstrasyonlar çizen çizerler ve karikatür sanatkarları yapay zeka firmalarına dava açmaya başlamışlar. Çeviri konusu en sıkıntılı alanlardan. Bir makinenin yaptığı çeviri olsa olsa makine çıktısı ya da algoritmalarla üretilen bir ön çeviridir ve eser sahibi belirli değildir deniyor. Eser sahibi yazılım şirketi mi olacak? O programı kullanan kişi mi ya da o metnin üzerinden geçen kişi mi olacak? Bu belirli değil. Ben de kitap çeviren biri olarak çeviri işinin ne kadar emek isteyen, meşakkatli bir iş olduğunu biliyorum. Bir metin asla birebir çevrilmez. Ayrıyeten hiçbir müellif yazdığı bir romanın makine tarafından çevrilmesini ve sonradan üzerinden birinin geçmesini istemez. YouTube’daki otomatik altyazılar üzere süratli olabilir lakin ruhsuzdur bence.

‘GÜNÜMÜZ POLİSİYELERİNDEN ‘ŞAHSİYET’İ BEĞENİYORUM’

‘Alacakaranlık’ dizisini yazanlardansınız. Televizyonumuzun güzel bir polisiye geleneği var. Tuhaf öyküleri ve karanlığı seviyoruz. Hislerle cinayetlerin harmanlandığı işleri izliyoruz. ‘Karanlıkta Koşanlar’dan sonra ‘Alacakaranlık’… Tek ortak noktaları Uğur Yücel değil birebir vakitte ışığı referans vermeleri. Sizce 2000’lerin başında izlediğimiz yerli polisiyelerle gününüz polisiyeleri ortasında ne üzere farklar var? Biraz olsun aydınlanabildik mi?

Polisiyeyle başladım televizyona. Sevdiğim bir cins. Cinayet öykülerindeki karanlık sokaklar, puslu yerler, iç karartıcı temalar hem müellif olarak hem de izleyici olarak oldum mümkün çekmiştir beni. Cinayet öykülerinin karanlığı aydınlığa çıkarırken kurdukları neden sonuç ilişkileri soruşturmanın alametifarikasıdır, dikkat, zeka ve motivasyon gerektirir. Genelde de katilin peşindeki polis bu örüntüleri çözmeye çalışırken kendi ferdî gizemleriyle ilgili bir şeyi de çözer. Her seyahat öğretir zira, bir yola çıkınca kişi evvel kendini büyütür. Bu, karanlığın içine dalıp bir yapbozun kesimlerini zekayla ve içgörüyle birleştirme halidir. Bilhassa İskandinavlar mükemmeller yaratıyor kabahat ve polisiye dizilerinde. Nordic noir. Hoş kurgular, gerçek karakterler ve etkileyici atmosferlere sahipler. Gerçek, samimi bir iş yaptığınızda yıllar sonra bile hatırlanıyor. Alacakaranlık grubunun bir kesimi olduğum için şanslıyım. Günümüz polisiyelerinden ‘Şahsiyet’i beğeniyorum. Aydınlanma sorusuna gelince, az evvel söylediğim üzere ana karakter karanlığı aydınlatırken kendi içindeki karanlığı fark edip oraya ışık tutarsa tadından yenmez.

‘Hırsız Polis’ dizisinin senaryosunda imzanız var. 2000 ile 2010 ortası televizyon dizileri için bir yükseliş devri sayılabilir. Bu periyot çıkan diziler daldaki değişime paralel olarak ya kült oldular ya silinip gittiler. ‘Hırsız Polis’ kült olanlardan. Hırsız-polis aşkı zengin-fakir ilgisi üzere Yeşilçam’da sıkça işlenen bir tema. Fakat incelikli bir biçimde ele alınmazsa klişe damgası yeme riski taşıyor. Çünkü sinemadaki tüketim ile televizyondaki tüketim ortasında farklar var ve bu durum hikayenin işlenişinde de ortaya çıkıyor. ‘Hırsız Polis’te nelere dikkat ettiniz? Mavi, Çınar ve Aksak karakterleri ortasındaki arayı nasıl korudunuz? Bu işin bir matematiğinden bahsedebilir miyiz?

O da çok özel bir işti benim için. Birinci göz ağrılarımdan. Polisiye, cürüm, mahalle, aile ve romantik/drama cinslerinin birleşimiydi. Yazı kümemiz efsaneydi, oyuncular ve reji de öyle… Bir kıssada üç temel çatışma vardır. Birincisi kahramanın kendi içinde yaşadığı çatışmadır. İkincisi iki karakter ortasındaki çatışmadır. Üçüncüsü de dışsal çatışmadır ki bu tabiattan kaynaklı ya da toplumsal bir çatışmadır. Bu çatışmaların klişe olmaması için öncelikle kolay kolay çözülmeyecek çatışmalar olması lazım. Adaletsizlik, eşitsizlik, haksızlık gibi… Bizim öykümüzde Çınar ile Aksak nasıl birbirini tartıyorsa birebir formda aksi güçlerin denk olması gerekir. Vakit zaman kahraman vakit zaman da düşman zafer elde etmeli. Çatışma seyirciyi ikna etmeli. Seyirci, “Kahramanın bu durumda bu türlü davranmaktan öteki devası yoktu.” demeli. Sadece aksiyon olsun diye ana karakterin önüne nereden ve niye çıktığı belirli olmayan maniler koyulmamalı. Bu seyircinin zekâsıyla dalga geçmek olur. Ve alışılmış ki bu üç çatışma yani içsel, bireyler ortası çatışma ve dışsal çatışma tıpkı anda kullanılırsa üç boyutlu bir çatışma yaratmış olursunuz. Bizim dizimizde çatışmalar bu türlü güçlü kurulduğu için başarılıydı.

‘İNANDIRICI OLMAZSAK SEYİRCİNİN İTİMADINI YERLE BİR EDEBİLİRİZ’

İlgi cazip bir öteki diziniz de ‘Kapalıçarşı’… İsmiyle, geçtiği yeri vurgulayan toplumun muhakkak bir kesitinde geçen bir iş bu. O periyot çarşı esnafından ya da halıcılardan nasıl reaksiyon aldınız? Bu kadar yaşayan bir yere dair olayları yazmanın ne tıp zorlukları var?

Farklı dünyalara açılan işlerde yer almayı seviyorum. ‘Kapalıçarşı’yı yazarken birçok kere oraya gittik, esnafla konuştuk. Hatta halıcılığın inceliklerini öğrendik. Hangi alanda yazıyorsanız o alanı ders üzere çalışıyorsunuz. Kusur yapma bahtınız yok. Bir senaryo teorisyeninin dediği üzere, “Karakterinizin cebindeki ne kadar bozukluk olduğunu bile bilmelisiniz.”

‘Killing’in uyarlamasını ve ‘Aşkın Kanunu’nu yazarken birçok emniyet mensubuyla görüşmüştük. ‘Bıçak Sırtı’nı yazarken yakın Türkiye tarihini, son Osmanlılar’ı çalıştık. Gerçeklik hissini sağlamanın en kıymetli kaidesi olayın geçeceği yeri düzgün bilmek. Gerçek olana yaklaştıkça atmosfer de gerçek oluyor. Bu durumda gerçek beşerler da bayılıyorlar, “nasıl da bizi anlatmışsınız” diyorlar. Doğal kurmacalarda kullandığımız “willing suspension of disbelief” kavramı, yani “kuşkuların istekli olarak askıya alınması” sistemi her vakit gerçeklik hissinin sağlanmasında bir müellife yardım eder. Coleridge’ın kavramıdır. Beşerler olağan hayatta karşılarına çıksa gerçekliğinden kuşku edecekleri durumları, kurmacalarda gördüklerinde inanma eğiliminde olurlar. Yani kuşkularını istekli askıya alırlar. İzlediklerimizi ya da okuduklarımızı aslında muharririn uydurduğunu biliriz lakin inanmayı tercih ederiz. Öteki türlü roman okumak ya da sinema izlemek mümkün olmazdı. Alışılmış bu düzenek işin tabiatında var diye gerçekliğe dikkat etmemek olamaz. İnandırıcı olmazsak seyircinin inancını yerle bir edebiliriz.

Senaristler ortasında işin teorik istikametiyle pek fazla ilgilenen yok. Siz bu bahiste farklı bir örneksiniz. Bilhassa dizi senaryosu yazmak noktasında öğretici çalışmalarınız oldu. ‘Profesyonel Dizi Yazarlığı’ kitabınız Agora Kitaplığı’ndan yayımlandı. Yeniden Syd Field’ın ‘Senaryo Sıkıntıları ve Çözümleri’ kitabını çevirdiniz. Pratiğe katkıda bulunacak bir uğraş… Sizce daha evvel yürünmüş yollara dair teşhisler meslektaşlarınıza yarar sağlıyor mu? Kitaplarınıza ve gayretinize yönelik geri dönüşler aldınız mı?

Sinema senaryosu üzerine yazılmış ve çevrilmiş birçok kitap vardı lakin “dizi sinema senaryosu” üzerine basılmış kitapların sayısı çok azdı. Bunun eksikliğini hissettiğim için bu kitabı yazdım. O periyot bir yandan üniversitede ders veriyordum, bir yandan da televizyona dizi yazıyordum. İşin mutfağını anlatan bir kitap olmasını hedeflemiştim. Çok farklı kısımlardan olumlu geri dönüşler aldım. Hatta bölümden beni tanımayan şahıslar benden evvel kitabımla tanışmış oluyorlardı. Bir imal şirketine görüşmeye gidiyordum. Kitap raflarında kitabım duruyordu. Bu elbette bana büyük gurur veriyor. Bilhassa pandemide hem izleme mühleti arttı hem de beşerler kapanıp çok daha fazla senaryo yazdı. O periyotta kitabımdan yararlanmak isteyen ve yeni baskıyı soran e-postalar aldım. Syd Field kitapları da birer klasiktir. Bilhassa senaryo tabirlerinin hakikat çevrilmesine dikkat ettik.

‘SENARYO HEM SANAT HEM DE ZANAATTİR’

Kitaplardan devam edeceğim. ‘Hırsız Polis’ dizisinin senaryo kitabı da yayınladı. Editörlüğünü üstlendiniz. Bu çalışma bölüm için elbet manalı. Aslında basılı her senaryo paylaşım bakımından manalı ancak kesim dışından ilgi gördüğünüzü düşünüyor musunuz? Bir dizi veya sinema senaryosu bir aşk öyküsü bir tansiyon öyküsü olarak okunabilir mi?

Senaryo hem sanat hem de zanaattır. Basılı senaryolar bu zanaatın nasıl yapıldığını anlatır. Bir roman üzere okunmaz, teknik ve görselliğe atıfta bulunan metinlerdir. Daha fazla sinemayla ilgilenenler okur. Şimdilerde ziyadesiyle sinema senaryosu bulunuyor. Sinema TV öğrencilerine ve senaryo ile uğraşanlara tavsiyem, bol bol dizi ve sinema senaryosu okusunlar.

Kitaplarınızdan kelam ettik, işin bir de sinema tarafı var. Direktör Mehmet Eryılmaz ile çalışıyorsunuz. Bir senaryo müellifi ve direktör birlikte nasıl çalışır? Senaryo yazarken fikir ayrılığına düşer mi? Siz bu pratiği nasıl yürütüyorsunuz?

Mehmet Eryılmaz Hoca çok değerli bir insan benim için, tanıştığımızdan beri kopmadık. Hoş bir çalışma iştirakimiz var. Kendi de senaryo yazdığı için, üzerinde çalıştığı öyküyü ortaya getirir. Öykü ve tretman basamağında notlarımı söylerim. Üzerine konuşuruz. Bazen de senaryosunun birinci taslağı bitmiş olur, ben ikinci yazımında devreye girerim. Çok yakında benim de senaryosunda katkıda bulunduğum “Parmaklıklar Gerisinde İki Kadın” sineması dünya prömiyerini yapacak, sonra da yurt dışı şenliklerini gezecek. Uzun yıllar Uğur Yücel’in sinema sinemalarında birlikte çalıştık, o da büyük bir talihti. Son yıllarda da Yüksel Aksu’nun “İftarlık Gazoz” sinemasının ikinci yazımında bir ortaya geldik. Kendisi de dramatik yapıya hakim, güzel senaryo yazan ve çalışması çok keyifli bir direktördür.

Çeşitli mecmualarda hikayeleriniz yayımlandı, birçok senaryo kaleme aldınız. Hasılı dünyalar yarattınız, kurdunuz, konuşturdunuz lakin bunlar bir noktada yetmemiş olacak ki yaşadığımız dünyada arayışa yöneldiniz. Terapistlik ve aile danışmanlığı yapıyorsunuz. Huzur ve bakış arayışında olanlara yol göstermeye çalışıyorsunuz. Soyut karakterlerin farazi olayların tahlilinden gerçek karakterlere ve olaylara geçiş kelam konusu… Sizi bu geçişe iten nedir?

Kendime ve yakınlarıma yardım etme motivasyonuyla başlayan süreç beni ikinci mesleğime taşıdı. Gerekli uzmanlık eğitimlerimi tamamlayıp 2017 yılında Sezgisel Terapi’yi kurdum. Bir karakter yaratmak da bir kıssa anlatmak da şu anda yaptığım iş de aslında insan ruhunun derinliklerini araştırmakla ilgili. İnsan ruhunun derinliklerini araştırmayı seviyorum. Hasebiyle özünde buluştuğum, iki alanı kendi içimde harmanladığım ortak bir yer var. O da insan ruhuna bakmak… Orayı merak etmek, derinlerini kazmak, yaraları iyileştirmek… Bir seyahatte olduğunu fark etmek… Bunu öyküler yoluyla da yaparsınız, bir uzmanla konuşarak, kendi üzerinizde çalışarak da… Ayrıyeten “insan ömrüne tek bir meslek sığmaz” derim daima. Birinci sefer senaryo kuramlarıyla psikoterapi kuramlarını birleştiren bir kitap yazıyorum. Uzun yıllardır hayalimdi bu kitabı yazmak, artık sonuna gerçek geliyorum. Orada da anlattığım misal bir şey. Aslında herkes yaşarken kendi hayat senaryosunu yazıyor. İçimizde bir senaryo müellifi var güya, doğduğumuzdan beri hatta anne rahmine düştüğümüz andan itibaren bir senaryo yazılıyor. Şu anda yaşadığımız hangi zorluk, hangi ıstırap varsa o bizim hayat senaryomuz. Kitapta bu senaryoyu fark ettirip okuyanların kendi kendilerine terapist üzere yaklaşmalarını amaçlıyorum.

Önümüzdeki periyotta yeni bir dizi yazmayı düşünüyor musunuz? Tasarılarınız nelerdir?

Haftalık dizi yazmayı düşünmüyorum. Uzun dizi müddetleri hasebiyle ağır çalışma temposu ve kesimin son hali bana nazaran değil. Mehmet Eryılmaz ile sinema sineması çalışmalarımız devam edecek elbette. Yazdığım alanlar içinde çocuk edebiyatı da bulunuyor. Seri halindeki iki çocuk kitabım önümüzdeki aylarda Çınar Yayınları’ndan çıkıyor. O çocuk kıssalarının sinemaya uyarlanması üzere bir hayalim var. Aslında yazarken sinema olsun diye düşünmemiştim. Lakin senaristlikten gelen yazma alışkanlığıyla görselliği bol bir iş oldu. Umarım hakikat şahıslarla buluşur.